1701-1800

1701
                         
Franse bezetting

fortificatiewerken (Vauban)

schipbrug over de Schelde

 

1701: Antwerpen onder Franse bezetting (maarschalk Boufflers). Vauban laat de stadsomwalling voorzien van zeven nieuwe 'schansen', te weten bol- en hoornwerken die de Rodepoort, Kipdorppoort en Sint-Jorispoort moesten dekken en beschermen. Door deze buitenwerken moest van nu af een kronkelweg gevolgd worden om de stadspoorten te bereiken. [TORFS, Lodewijk : "Nieuwe geschiedenis van Antwerpen. 1". J.E. Buschmann : Antwerpen, 1862, p.311-314].


1701: Besluit om bij de vesting een hoornwerk aan te leggen voor de Kipdorppoort en elders vijf ravelijnen met voorwal. Ook de bastions van de citadel zullen door veel ruimere omhuld worden. [Acker-1975, p.270-271].


6 december 1701: De door de Fransen aangelegde schipbrug over de Schelde, tussen de Werf en de Vlaamse dijk, wordt ingelopen door duizenden personen. Voor een overtocht betaalt men een halve stuiver. [laar-bib-1927, p.113]; [TORFS, Lodewijk : "Nieuwe geschiedenis van Antwerpen. 1". J.E. Buschmann : Antwerpen, 1862, p.314]. - Biblio: schipbruggen

1702
               
fortificatiewerken (Vauban)

1702: Vauban, op bezoek in Antwerpen, prees de degelijkheid van de citadel en haar betrekkelijke goede staat van onderhoud, maar had liever ook op de linkeroever versterkingen gezien. Om haar aandeel in de kosten van deze werken te kunnen betalen schreef de stad een lening van 100.000 florijnen uit, met de belasting op zeep als waarborg. - [Acker-1975, p.270-271].

1703

Slag bij Ekeren

30 juni 1703: 'Slag bij Ekeren'. In de Muisbroekpolder en omliggende dijken voeren Frankrijk en Holland één van de eerste veldslagen in de zogenaamde 'Spaanse Erfopvolgingsoorlog'. (Spaanse successieoorlog). De coalitie van Spaanse en de Franse troepen o.l.v. maarschalk Boufflers overwinnen op de Oostenrijkers, Engelsen en Hollanders o.l.v. generaal Obdam, maar beide partijen lijden enorme verliezen. Het Oostershuis (Hanzehuis) wordt ingericht als hospitaal. Een gevolg van deze oorlog is dat de Zuidelijke Nederlanden in Oostenrijks bezit komen (Vrede van Utrecht, 1714). [TORFS, Lodewijk : "Nieuwe geschiedenis van Antwerpen. 1". J.E. Buschmann : Antwerpen, 1862, p.314-315]; [prims-asia28, p.340-346 "De slag van Eekeren-Oorderen")]; [vdw-1977: 164, 498]; [kmska-om-1988, p.150 (+ literatuur)]; [wit_9: 211]. – Zie ook het volledige artikel van Floris Prims bij Primsiana (PRIMS, Floris : "De slag van Eekeren-Oorderen 30 Juni 1703", in: "Antwerpiensia 1928 - 2de reeks", De Vlijt : Antwerpen, 1929, p. 340-346).

1704

gilden en ambachten:
timmerlieden

ambachtshuis 'den Peerboom'

1704: Laat-barokke gevel 'den Peerboom', Hoogstraat nr. 62. Heropbouw in steen van het ambachtshuis van de timmerlieden. In 1612 hadden deze het pand, toen nog voorzien van een houten gevel, hier aangekocht. Een halve eeuw later (1756) verhuist het ambacht (sinds 1735 samen met de schrijnwerkers) naar het huis 'Rodenborch' aan de Grote Markt. [bouwen-3na-1976: 134, ill. p. 133].

Op de borstwering van de bel-etage, kant Hoogstraat, zijn de spiegels uitgewerkt met bas-reliëfs. In vier taferelen worden episodes uit het leven van de Heilige Familie getoond. (H. Jozef als patroon van de timmerlieden). (foto links: den Peerboom, 2002-08-13)

1708

Oostershuis

'de Brabantse Olijfberg'

1708-1761: Het Oostershuis ('Hanzehuis', een stapelhuis voor Duitse kooplieden van de Noordduitse Hanzesteden, gelegen tussen de tweede en derde vliet in de Nieuwstad), wordt ingericht als protestantse tempel 'de Brabantse Olijfberg'. In 1701 was het gebouw tijdelijk gebruikt als militair hospitaal.

1709

klimaat: zeer strenge winter

schipbrug over Schelde

Schouwburg van de Oude
Voetboog

Tapissierspand

1709: De strengste winter uit de geschiedenis. Maar alleen de bovenloop van de Schelde bevriest.


1709: Schipbrug over de Schelde. [laar-bib-1927, p.113]. - Biblio: schipbruggen

1709: De 'Schouwburg van de Oude Voetboog', door de aalmoezeniers opgericht in 1661, verhuist naar het Tapissierspand. Deze tapijthalle, gebouwd tussen 1550 en 1554, had toen zijn handelsfunctie grotendeels verloren. In de daarop volgende jaren palmde het theater steeds meer ruimte in, zodat het Tapissierspand stilaan bekender werd als opera dan als tapijthalle. In 1746 brandde het gebouw af maar in 1753 kon een nieuwbouw in gebruik worden genomen (arch.: Englebert Baets). Vanaf 1827 plande Pierre Bourla hier een gebouw met meer allure, zijn 'Grand Théatre' of 'Théatre Royal Français' (Bourlaschouwburg).

1710

bevolking: ca. 65.000

1710: Inwoners: 65.000 - intra muros [Acker-Antw-1975, p. 288]

1712

Reuzenommegang

1712: Eerste Reuzenommegang te Borgerhout. [stockmans-d&b_III, p.110].xx

1713

Vrede van Utrecht

Pragmatieke Sanctie

13 april 1713: Sluiten van de Vrede van Utrecht, de Spaanse Nederlanden worden aan de Oostenrijkse Keizer Karel VI toegewezen; De Franse koning Lodewijk XIV wordt verplicht al het veroverde grondgebied te ontruimen. De Nederlandse Republiek mag als veiligheidsbarrière tegen Frankrijk in sommige steden en vestingen een garnizoen legeren. [rogier-1968, p.158]; [guns-1972, p.42]. [Zie ook: 1682 ].

19 april 1713: Pragmatieke Sanctie: een regeling waarbij keizer Karel VI bepaalde dat de Habsburgse erflanden onder één vorst zouden blijven en bij ontstentenis van mannelijke erfgenamen zouden overgaan op de oudste vrouwelijke nakomeling van de regerende keizer.

1714

Oostenrijks bewind

vergroting Grote Markt

overlijden Papebrochius

1714 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


1714: Sloop van het bouwblok tussen Maalderijstraat, Manstraatje en Grote Markt. Een 28-tal huizen verdwijnen. Het huidig "Café Noord", nr. 24 van de Grote Markt, is een gebouw samengesteld uit het eertijdse hoekhuis "het Gulden Schaap" (hoek Manstraat en Maalderijstraat) en het aangrenzende huis "Sint-Jacob" (Maalderijstraat). [bouwen-3na-1976, p.67].

1714: Overlijden van de pater Daniël van Papenbroek (Papebrochius) een medewerker aan de "Acta Sanctorum" (een kritische heiligenbeschrijving) van Bollandus. Voor de Antwerpse geschiedschrijving overleed deze geleerde jezuïet net iets te vroeg, zijn in handschrift voltooide "Annales Antverpienses" - een werk aangevat in 1702 - bleef in druk steken op pagina 32. Van de elf klaargemaakte boekdelen, lopend tot 1700, zijn spijtig genoeg slechts zeven bewaard gebleven (Kon. Bib. Brussel); ontbreken: I (tot 1304), IV (1477-1533), VIII (1600-1635) en X (1666-1693). In 1845 werden de bewaarde delen gepubliceerd door F. Mertens en E. Buschmann. Een door Papebrochius opgestelde verkorte samenvatting van het geheel "Synopsis annalium Antverpiensium", weergevonden in de abdij van Tongerlo, werd in 1884 door E.H. Van Spilbeek uitgegeven. [prims-asia36, p.300; 306-314].

1715

Springvloed

overstroming binnenstad

Barrièretractaat

klimaat: strenge winter

sneeuwsculpturen

1715 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


Maart 1715: Grote springvloed op de Schelde bij Antwerpen. In dezelfde eeuw zullen nog in 1773, 1775 en 1776 dergelijke rampen de Antwerpse binnenstad doen onderstromen. [vds-kronijk_1, p.46].


15 november 1715: Barrièretractaat. De Republiek mag in de vestingsteden van de Oostenrijkse Nederlanden garnizoenen aanleggen als een versperring tegenover Frankrijk. [lepage-lillo-1997, p.17]; [prims-gva7-1984, p.553].

« Terwijl de ongelukkige bewoners van de polders aan de heropbouw van hun beschadigde dijken werkten, ondertekenden de gevolmachtigden van Oostenrijk en Holland op 15 november 1715 in Antwerpen een verdrag dat werd opgesteld om, onder het bijzonder toezicht van Holland, van België een verdedigingsgordel tegen Frankrijk te maken. Volgens artikelen 16 en 17 hadden de Staten-Generaal het recht de polders te laten overstromen op het ogenblik dat de vijand Brabant zou binnendringen.» [vertaling van: schobbens-environs_65, p.192].

Biblio: SABBE, Maurits: 'Klaagdichten over het Barriere-tractaat'. Vanderpoorten: Gent, 1934. 26 p. - Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde (1934), p. 9-34. [SBA: C 85974].

14 december 1715 tot 1 februari 1716: sneeuw en vorst. Sneeuwsculpturen in de Antwerpse straten. [prims-gva7-1984, p.553].xx

1716

diplomatieke missie Wenen

1716 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


Winter 1715-1716: Sneeuw en vorst van 14 december 1715 tot 1 februari 1716. Sneeuwsculpturen in de Antwerpse straten. [prims-gva7-1984, p.553]


18 tot 27 januari 1716: Schelde toegevroren tot in Lillo. Veel kramen en tenten op de stroom voor Antwerpen. Eerste schip op 23 februari. - [o.m.: prims-gva7-1984, p.553].

20 januari 1716: Vertrek van bisschop en burgemeester naar Wenen in naam van de Staten (met graaf van Ursel voor de adel). Weergekeerd op 10 Juni.
[prims-gva7-1984, p.553].

1717

Peter de Grote in Antwerpen

zege op de Turken

keizerhuldiging te Brussel

1717 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


11-12 april 1717: Bezoek van Peter de Grote aan Antwerpen. [prims-gva7-1984, p.553].


8 september 1717: Viering van de zege bij Belgrado op de Turken. [prims-gva7-1984, p.553].
Zie voor de viering van september 1717 in Antwerpen, ter gelegenheid van de overwinning van prins Eugène van Savoie in Belgrado op de Turken: torfs-nieuwe_1-1862, p.318.

TORFS, Lodewijk : "Nieuwe geschiedenis van Antwerpen. 1". J.E. Buschmann : Antwerpen, 1862, p.318.

Gouverneur de Prié tegen de Brede Raad (de 'twintigsten' voor 1714-15 geweigerd). [prims-gva7-1984, p.553].

11 oktober 1717: Huldiging van de keizer te Brussel. [prims-gva7-1984, p.553].

1719

stijgende levensduurte

graf Ludovico Guicciardini

inventarisatie 7 kwartieren

1719 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


1719: Slechte oogst. Begin van de levensduurte. [prims-gva7-1984, p.553].


1719: Renovatie van de grafsteen ('zerksteen') van Ludovico Guicciardini, overleden in 1589 en die in de kruisbeuk van de Onze-Lieve-Vrouwekerk (-kathedraal) werd begraven: "LUDOVICO GUICCIARDINO // Florentiae nobilibus majoribus orto // inter quos patruum habuit FRANCISCUM // magni nominis historicum // enjus famam eamulatus Universam Belgicam // Eleganti studio descripsit // Vixit annos LXVI. // Obiit 11. kal. Aprilis M.D.LXXXIX. // bene merenti // S.P.Q.A. // P.C. // et an.° 1719 renovavit. // R.I.P." - [graf_gedenk-cathedrale-1856: 146]. - Zie 1567
Opm.: Wie zorgde voor deze renovatie en gebruikte de term 'Belgisch'?


25 november 1719: "Opschrijving der voorraden in de 7 kwartieren". [prims-gva7-1984, p.553].

1720

stijgende levensduurte

stemming 'twintigsten'

'Lawcrisis' Frankrijk

1720 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


1720: Levensduurte. [prims-gva7-1984, p.553].

Augustus 1720: Vrees voor pest. [prims-gva7-1984, p.553].


28 augustus 1720: Dragonders naar Antwerpen. [prims-gva7-1984, p.553].


1720: De Brede Raad stemt de 'twintigsten'. [prims-gva7-1984, p.553].

23 September 1720: 'Lawcrisis' in Frankrijk. Antwerpse families verliezen veel geld. Actiehandel-windhandel. Valsmunterij (1720-'25). [prims-gva7-1984, p.553].

1722

1722 - Oostenrijks bewind (Karel VI)

1723

Oostendse Compagnie

1723 - Oostenrijks bewind (Karel VI)

20 juli 1723: Stichting van de 'Generale Keizerlijke Indische Compagnie', (G.I.C.), de zgn. 'Oostendse Compagnie', in Antwerpen. Het kapitaal van zes miljoen gulden werd in minder dan twee dagen volschreven. De onderneming boodt lucratieve vooruitzichten maar het initiatief werd door de Engelsen en Nederlanders vrij snel gesmoord (1727). [acker-antw-1975: 281-283].

1725

Oostendse Compagnie

Jean Baptiste Descamps in
Antwerpen

1725 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


19 juli 1725: Tractaat te Wenen tussen het Oostenrijkse keizerrijk en Spanje, ten bate van onze handel. De acties der G.I.C. (Generale Indische Compagnie = Oostendse Compagnie) stijgen met 18%. [prims-gva7-1984, p.553].

1725-1730 (vermoedelijk): De Franse schilder Jean Baptiste Descamps (Dunkerque [F], 1706(?) – Rouen [F], 1791), als kunstenaar eerst opgeleid in zijn geboortestad Duinkerke, verblijft vijf jaar in Antwerpen om zich te vervolmaken. Zijn vorming zal hij voltooien aan de 'Académie Royale de Peinture et de Sculpture' in Parijs. In Rouen richt hij een eigen kunstschool op die in 1749 officieel 'Ecole Royale, Gratuite et Académique de Dessin, de Peinture, de Sculpture et d’Architecture' gaat heten.
Descamps is vandaag vergeten als schilder, tekenaar of pedagoog maar blijft bekend als kunstenaarsbiograaf (1753-1763, 4 delen) en auteur van de eertijds populaire kunstreisgids 'Voyage pittoresque de la Flandre et du Brabant' (eerste editie 1769). Zie verder 1769 met bibliografie.

1726

uitbaggeren Herentalsevaart

1726 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


1 augustus-sept 1726: Men reinigde de Herentalsevaart van het spuihuis op het Schijn tot aan het spuihuis van Sint-Michiels, dit is over een lengte van 1.284 roeden. [prims-gva7-1984, p.553]. Voor 16de eeuw (Antwerpen): 1 roede = 20 voet = 5,736 m - [soly-gvs-1977, p.43].

1727

Espinosa

1727 - Oostenrijks bewind (Karel VI)

19 oktober 1727: Overlijden van bisschop de Francken-Sierstorff. Espinosa volgt hem op. [prims-gva7-1984, p.553].

1729

bezoek pauselijke nuntius

bakkersoproer

1729 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


1729 tot 1742: Benediktus Batkin, drossaard van Berchem.


8 maart 1729. Bezoek van de pauselijken nuntius, gelogeerd in de Citadel. [prims-gva7-1984, p.553].

29-30 maart 1729: Beroering bij de bakkers omwille van de nieuwe ordonnantie. [prims-gva7-1984, p.553].

1730

stadsfinanciën

1730 - Oostenrijks bewind (Karel VI)

31 augustus 1730: eindelijk stemde de Brede Raad toe voor het aandeel van de stad in de kosten van de hofhouding. [prims-gva7-1984, p.553].

1731

Karel van Lorreinen in
Antwerpen

brand paleis te Brussel

1731 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


15 september 1731: Plechtige ontvangst van Karel van Lorreinen. [prims-gva7-1984, p.553].

1731: Brand van het hof te Brussel. Antwerpen biedt Maria-Elisabeth het Oostershuis aan om er haar hof te houden. [prims-gva7-1984, p.553].

1732

zonsverduistering

1732 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


24 juli 1732: schreef de Raad aan de paus voor de beatificatie van zuster Anna a sancto Bartholomeo. [prims-gva7-1984, p.553].

17 december 1732: Zonsverduistering. Pater Godefridus Bouvaert, bibliothecaris van de Sint-Bernardsabdij in Hemiksem en o.m. ook natuuronderzoeker, noteert met zorg zijn waarnemingen in zijn "Bemerkingen ..." (handschrift, SBA). [dermul-XVIII-1952, p.379 en p.376].

1733

postdienst

steenweg Lier-Leuven

verdrag Holland-Frankrijk

1733 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


Januari 1733: Geschil met de prins de la Tour om de postdienst. [prims-gva7-1984, p.553].


6 maart 1733. Verzoek van de magistraat om een nieuwe steenweg van Lier tot Leuven. [prims-gva7-1984, p.553].

24 november 1733: Overeenkomst tussen Holland en Frankrijk met als gevolg dat de Zuidelijke Nederlanden van de oorlog gespaard blijven. Het handelscongres door de keizer in Antwerpen belegd, ging niet door. [prims-gva7-1984, p.553].

1734

hoogaltaar Sint-Walburgis

Oranje in Antwerpen

1734 - Oostenrijks bewind (Karel VI)

1734 – 13 Juli, begon de afbraak van het houten hoogaltaar van Ste Walburgis (waarbij men verscheidene panelen van de Rubensschildering zou van de hand doen, als niet meer passend in het nieuw altaar van W.I. Kerrickx). En op 31 Augustus legde de bisschop de eerste steen van het nieuw altaar. » [PRIMS, Floris : "Een Antwerpse dagklapper voor de jaren 1729-1752", in: "Antwerpiensia 1949", 20 (1950): 75]. <zie verder 1737 >


23 november 1734: Inhaling van G. Van Eersel, primus aan de Leuvense universiteit. De man wordt later bisschop van Gent en zal dan nogmaals gevierd worden op het Klapdorp, waar hij geboren werd. <zie: 1772 >

22 december 1734: Bezoek van de prins en prinses van Oranje, welke logeerden in de Sint-Michielsabdij. Verwelkoming door de magistraat, schenking van erewijn. [prims-gva7-1984, p.553].xx

1735

windmolen: 'De Eenhoorn'

industrie: katoendrukkerij

huwelijk Karel van Lorreinen

1735 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


1735: Oprichting van de graanwindmolen 'De Eenhoorn' (de 'Witte Molen'), een stenen bovenkruier die oorspronkelijk stond aan Klijnen Vogelenzang op Lillo Kruisweg. (perceelnummer E1). In 1966 uiteengenomen werd hij vanaf 20 februari 1967 verplaatst naar De Plaat, Scheldelaan (perceelnummer F166a). Op 13 december 1968 was de verplaatsing voltooid. - [Holemans-1986, p.44]; [antw-1966-1970, p.98].


1735: Op Dambrugge worden de eerste gebouwen van de nieuw opgerichte katoendrukkerij aangekocht: 'De Bruynen Visch' en 'De Gulden Poort'. Ze zullen worden verbouwd om als 'fabriek' te dienen. In 1754 zal n.o.v. Engelbert Baets een hoofdgebouw opricht worden ('middenbouw'). In de volgende jaren en decennia wordt de drukkerij steeds vergroot of verbouwd. Zo ontstaat een complex van diverse gebouwen gelegen rond een binnenplein en bereikbaar via een poort aan de straatzijde. Op deze 'bascour' domineerde een groot uurwerk (arbeidsdiscipline !). De bleek- en droogvelden, volledig door water omgeven, strekten zich achter de gebouwen uit en waren enkel bereikbaar via het binnenplein. (Zie bouwchronologie in thijs-woonplaats-1981, p.230-231).
In deze 'Katoendrukkerij van Dambrugge', opgericht door Jan Beerenbrouch (Beerenbroeck), vervaardigde men o.m. de 'zgn. 'Indische sjaals', d.w.z. vervaardigd met de 'Indische methode'. De stoffen werden niet meer met water- of olieverf bedrukt maar met beitsmiddelen. Pas na onderdompeling in een verfbad en uitbleking verkreeg men de gewenste - lichtechte - kleuren. Tot in 1813 blijft de 'Catoen-druckerije' aktief.

• THIJS, Alfons K.L. : "De relatie woonplaats/werkplaats als een spiegel van de produktieverhoudingen. Het voorbeeld van de Antwerpse textielindustrie (16de-18de eeuw)", in "Bijdragen tot de Geschiedenis ...", 64,3-4(1981):193-236 (p.230-231, 234-235).
• THIJS, A. : "Aspecten van de opkomst der textieldrukkerij als grootbedrijf te Antwerpen in de achttiende eeuw", in: "Bijdragen en mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden", 86(1971).


12 februari 1735: Viering van het huwelijk van de hertog van Lorreinen (de latere Karel van Lorreinen, gouverneur-generaal van de Nederlanden) met Maria-Anna, de oudste dochter van de keizer. Er stonden 53 witte 'flambeeuwen' (flambouwen, fakkels, toortsen) op het stadhuis. [prims-gva7-1984, p.553].

1736

visitatie Beggaarden

1736 - Oostenrijks bewind (Karel VI)

Januari 1736: Op verzoek van de magistraat bezoekt de Commissaris-Generaal uit Rome de Beggaarden om orde op zaken te stellen ('visiteert en redressert'). [prims-gva7-1984, p.553

1737

stadsfinanciën: renten

wijding kruis op Kalkbrug

hoogaltaar Sint-Walburgis

brand kerk van Merksem

brand Kolvenierskamer

1737 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


1737: De stedelijke "kas van reductie" moest om intrestverlaging vragen, om de rentetrekkers ("stadsrenteniers") enigszins te voldoen. [prims-gva7-1984, p.554].


1737 – 26 Mei, werd het kruis op de Kalkbrug (thans tegen de muur der pastorij van S. Antonius) gewijd door E.H. Mertens, pastoor van S. Walburgis. » [PRIMS, Floris : "Een Antwerpse dagklapper voor de jaren 1729-1752", in: "Antwerpiensia 1949", 20 (1950): 76]. [Paardenmarkt]


1737 – 11 Juni, geschiedde de eerste Mis aan het nieuwe hoogaltaar in S. Walburgis. De Mis werd opgedragen door de bisschop in tegenwoordigheid van het kapittel en van de Magistraat. » [PRIMS, Floris : "Een Antwerpse dagklapper voor de jaren 1729-1752", in: "Antwerpiensia 1949", 20 (1950): 76]. <Zie ook 1734 > [Sint-Walburgiskerk]


1737 – 27 Juni, stak de bliksem de toren van Merksemkerk in brand. » [PRIMS, Floris : "Een Antwerpse dagklapper voor de jaren 1729-1752", in: "Antwerpiensia 1949", 20 (1950): 76]. [Sint-Bartholomeuskerk]


11 november 1737: Brand in de Kolvenierskamer, er vallen 7 doden en waardevolle schilderijen gaan in de vlammen op. [prims-gva7-1984, p.554]. « 1737 – 12 November, verbrandde het Kolveniershof. » [PRIMS, Floris : "Een Antwerpse dagklapper voor de jaren 1729-1752", in: "Antwerpiensia 1949", 20 (1950): 76].

1738

ledenlijst Sint-Lucasgilde

openbare ambtenverkoop

1738 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


17 juli 1738: Er wordt een lijst van de aangesloten leden van de Sint-Lucasgilde opgesteld. Prims geeft in zijn "Geschiedenis van Antwerpen" hiervan een synthetische tabel per aangesloten 'natie' (d.i. een stiel). Er zijn bij de kunstschilders 53 'meesters', 17 'knechten' en 2 'leergasten'; 27 beeldhouwers zijn meester, er zijn 37 knechten en 11 leergasten.

PRIMS, Floris : "De Sint-Lucasgilde", in: "Geschiedenis van Antwerpen, IX: Met Oostenrijk en onder de Franschen (1715-1814), 2e boek - de economische orde". Standaard boekhandel : Antwerpen, 1947, p. 66-71. -
Augustus 1738: "Enkwest op de ambachten. Memorie door van Kessel omtrent nood der stad." [prims-gva7-1984, p.554].

Oktober 1738: De stadsambten ("stadsofficiën") worden verkocht per openbaar opbod aan de meestbiedende. Alhoewel het salaris soms veel minder bedroeg dan de koopsom, realiseerde de ambtenaar toch een winst via de talrijke financiële voordelen aan het ambt verbonden. In de Franse periode zal dit systeem, dat meer de stadskas dan de administratieve kwaliteit of efficiëntie ten goede kwam, verdwijnen. [prims-gva7-1984, p.554]; [wit_6, p.141].

1739

bakkersoproer

wijding kruis Groen Kerkhof

1739 - Oostenrijks bewind (Karel VI)


September 1739: Het oproer bij de bakkers wordt hardhandig onderdrukt. [prims-gva7-1984, p.554].

1739 – 1 November, op de vooravond van Allerzielen, werd het nieuwe kruis midden op het Groen Kerkhof gewijd. » [PRIMS, Floris : "Een Antwerpse dagklapper voor de jaren 1729-1752", in: "Antwerpiensia 1949", 20 (1950): 76]. [Groenplaats]

1740

klimaat: strenge winter

regeling poorterschap

hoge graanprijzen

overlijden Karel VI

1740 - Oostenrijks bewind (Karel VI) / (Maria-Theresia)


Januari 1740: Uiterst koud. De strenge winter maakt heel wat slachtoffers onder de arme bevolking, mensen vriezen dood. [ava-1991, p.86]; [prims-gva7-1984, p.554].


Maart 1740: De stad zal toezien op het poorterschap van alle neringdoeners. [prims-gva7-1984, p.554].


Mei-juni 1740: Graanduurte. Vrees voor opstand. [prims-gva7-1984, p.554].

20 oktober 1740: Overlijden van keizer Karel VI (1685-1740). [prims-gva7-1984, p.554].

1741

Calvarieberg Zakbrug

sluis Sint-Philipsfort

overlijden markies de Ruby

veiling kunstverzameling
Jacomo de Wit

overlijden gouvernante
Maria-Elisabeth

1741 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1741: Oprichting van de Calvarieberg 'in de Sackstraat, tegen de Borgtgragt', d.i. bij de brug van de Zakstraat, in de 18de eeuw een voorname straat. (In de 19de eeuw verplaatst op de 'Bloedberg' tegen het Vleeshuis). De beelden werden door Cornelis Van Dael († Antwerpen, 10 januari 1795) gebeiteld in 1741, 1758 en 1761. Het kruisbeeld werd in 1830 tijdens de beschieting door de Hollandse vloot door een kanonbal getroffen, maar drie jaar nadien hersteld door beeldhouwer J.B. Van Hool († 1837), leraar aan de Academie. [ava-1991, p. 86]; [adl-oud-1955, p.71]; [prims-asia50, p.276-278].


1741: Beslissing om de houten sluis aan het Sint-Philipsfort door een stenen constructie te vervangen. In augustus 1742 zal deze klaar zijn. [prims-asia51, p.24-26].


3 januari 1741: Overlijden van markies de Ruby, gouverneur van de Citadel ('kasteelgouverneur'). [prims-gva7-1984, p.554].


15 mei 1741: Veiling van de kunstverzameling van Jacomo De Wit, Antwerpen. In de gepubliceerde catalogus is onder het nr. 40 een schilderij opgenomen dat werd geïdentificeerd als 'De konstkamer van Anthonio van Leyen' (actuele bewaarplaats: Mauritshuis, Den Haag). Aan deze Antwerps mecenas (1628-1686) droeg Cornelis De Bie zijn "Gulden Cabinet der Edele vrije Schilder-Const ..." op (gepubliceerd: Antwerpen, 1661-1662). Het schilderij 'De konstkamer...' onstond ca. 1671 als een samenwerking van minstens veertien Antwerpse schilders, waarvan elk of een miniatuurschilderij, personages (deze door Gonzales Coques) of de architectuur realiseerde. Van de afgebeelde sculptuur op de tafel zijn o.m. de 'Borghese-vechter', de 'Cleopatra-Ariadne', de 'Sater' (orig. Palazzo Pitti, Florence) en 'Christus aan de geselpaal' op naam gebracht. [schilder-delft_antw-1965: 46-47, cat. 26; met literatuur].

26 augustus 1741: Overlijden van Maria-Elisabeth, gouvernante. [prims-gva7-1984, p.554].

1742

Frans-Oostenrijkse oorlog

1742 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)

1742: Frans-Oostenrijkse oorlog in Bohemen. Op 25 juni wordt een brief van Harrach ontvangen die een Te Deum voorschrijft om de zege in Bohemen. Inkwartiering van troepen en hospitalisering van Engelsen. [prims-gva7-1984, p.554].xx

1743

overwinningsviering

1743 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)

7 juni 1743: Men viert de overwinning op de Fransen met een Te Deum gecelebreerd door de bisschop. [prims-gva7-1984, p.554].

1744

Karel van Lorreinen

1744 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)

24 maart 1744: Inhaling van Karel van Lorreinen en Maria Anna, gouverneurs. [prims-gva7-1984, p.554].

1745

Franse bezetting

1745 - begin Franse bezetting (mei) – Tot 11 december 1748. [prims-gva7-1984, p.554].

19 mei 1745: Het Antwerpse stadsbestuur gaat naar Lier om de overgave van de stad aan de Fransen aan te bieden. 's Anderendaags rukten de Franse troepen de stad binnen en belegerden onmiddelijk de Citadel, die op 31 mei capituleerde. [acker-antw-1975, p.283].

1746

brand Tapissierspand

intrede Lodewijk XV

Keizerspoort

afbraak Fort Dam

1746 - onder Franse bezetting


1746: Het Tapissierspand, vanaf 1550 gebouwd en in gebruik genomen in 1554, brandt af. [Guicc-idyll-1987, n59]. In 1709 waren de aalmoezeniers met hun 'Schouwburg van de Oude Voetboog' naar deze locatie verhuisd, de theaterfunctie domineerde kort erna op de handelsactiviteit. In 1753 kon een nieuw theatergebouw in gebruik worden genomen (arch.: Englebert Baets). Nog later zal op deze plaats de Bourlaschouwburg gebouwd worden ( 1827 en volgende). [1751: Tapissierspandtheater herbouwd - prims-gva7-1984, p.554].

« 1746 – 7 Maart verbrandde het theater in het Tapissierspand. » [PRIMS, Floris : "Een Antwerpse dagklapper voor de jaren 1729-1752", in: "Antwerpiensia 1949", 20 (1950): 77].


4 juni 1746: Intrede van de Franse koning Lodewijk XV te Antwerpen (Keizerspoort). [prims-gva7-1984, p.554]. Literatuur: STAES, J. : "Lodewijk XV te Antwerpen". Antwerpen, 1895. [laar-bio-1927, p.283, #1317].

« 1746 – 7 Juli werd het fort van de Dam afgebroken (door de Fransen). » [PRIMS, Floris : "Een Antwerpse dagklapper voor de jaren 1729-1752", in: "Antwerpiensia 1949", 20 (1950): 77]. [Fort Stuivenberg, later Fort Carnot]

1747

overlijden bisschop Werbrouck

1747 - onder Franse bezetting

24 december 1747: Plotse dood van bisschop Werbrouck. De Fransen willen de nieuwe bisschop benoemen. Beleg van Bergen-op-Zoom: vier hospitalen. [prims-gva7-1984, p.554].

1748

viering broederschap O.L.V.

Vrede van Aken

Oostenrijks bewind

Antwerpen hoofdstad

1748 - onder Franse bezetting (tot 11 december)


« 1748 – 11 Mei vierde de Broederschap van O.L.Vr. in Sint-Walburgiskerk zijn honderdjarig bestaan. » [PRIMS, Floris : "Een Antwerpse dagklapper voor de jaren 1729-1752", in: "Antwerpiensia 1949", 20 (1950): 77].


Oktober 1748: Ondertekening van de Vrede van Aken. Ons land bleef bij Oostenrijk en de Schelde bleef gesloten. [acker-antw-1975, p.285].

11 december 1748: terug onder Oostenrijks bewind "cum magna civium laetitia". Antwerpen, voorlopige hoofdstad. [prims-gva7-1984, p.554].

1749

Karel van Lorreinen

Venerabel Kapel (altaar?)

1749 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


18 augustus 1749: Geestdriftige inhaling van Karel van Lorreinen in Antwerpen. [prims-gva7-1984, p.554]

ICON: "Blijde intrede van Karel van Lorreinen te Antwerpen in 1749", J. Horemans (Antw. 1682-1759). Schilderij op doek (KMSKA). [acker-antw-1975, p.287].

« 1749 – 28 Augustus werd de eerste steen gelegd in Venerabel Kapel (in O.L.Vr.-kerk, menen we, en dan gaat het hier om de eerste steen van een nieuw altaar). » [PRIMS, Floris : "Een Antwerpse dagklapper voor de jaren 1729-1752", in: "Antwerpiensia 1949", 20 (1950): 77]. <zie ook 1750 >

1750

klimaat: 'Kleine IJstijd'

gouverneur: Botta-Adorno

Venerabel Kapel

1750 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


Klimaat: Van 1750 tot 1850, net zoals tussen 1550 tot 1700, was het algemeen nat, koel en koud. Zodanig zelfs dat weerkundigen deze twee periodes bestempelen als een 'kleine ijstijd'. Bij elke strenge winter kwamen duizenden mensen om het leven.


16 april 1750: Botta-Adorno wordt gouverneur. Conversie van de stadsrenten. Het edict op de dodehandsgoederen gepubliceerd. [prims-gva7-1984, p.554].

« 1750 – 26 Mei werd de eerste plechtige Mis opgedragen aan het nieuw altaar van Venerabel Kapel (in Onze-Lieve-Vrouwekerk). » [PRIMS, Floris : "Een Antwerpse dagklapper voor de jaren 1729-1752", in: "Antwerpiensia 1949", 20 (1950): 77]. <zie ook 1749 >

1751

hoge turfprijs

1751 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)

1751: "Er is in 1751 door den overvloedigen regen zulk een schaarsheid van den turf geweest dat hij bij menschen geheugenis zoo duur niet is geweest [...]". [SAA: Archief Turfdragers, B. 356 f°40; prims-turf-1923, p.307].xx

1752

beknotting Brede Raad

1752 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)

November 1752: De regering grijpt in op de rechten van de Brede Raad. [prims-gva7-1984, p.55

1753

gouverneur: Cobenzl

1753 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)

15 september 1753: Cobenzl vervangt Botta-Adorno als gouverneur. [prims-gva7-1984, p.554].

1754

Fort Stuivenberg
executieplaats


vernieuwing Sint-Lucasaltaar

27 juni 1754: De Antwerpse magistraat besluit om terechtstellingen voortaan in het centrum van het Stuivenbergfort, modo 'fort den Dam', uit te voeren. Het voormalige zgn. 'Justitieveld' (modo Galgenveld, later Warande en vandaag Koning Albertpark) kan dan, na de recente oorlogsverwoestingen, geëgaliseerd en herbeplant worden. Gelijktijdig zou de daar ook gelegen 'prosput', de begraafplaats voor dierenkrengen, ook naar dit fort verhuizen.

Collegebesluit:
« Alsoo door d'heeren Trésoriers ende rent, meester deser stadt op heden in pleno collegio is voorgehouden hoe dat het soo genaemt justitie velt gelegen buijten deser stadts St Joris poorte, door dien gepasseerden oorlogh is teenemaal berooft van alle de plantagien daer gestaen hebbende, ende alsoo vaagh met vele putten ende dellingen is liggende mits gaeders dat het betaemt dat het selve worde tot culture ofte behoorelijcke plantagie gebracht, het geene soude connen geschieden in conformitijt van het plan op heden in collegio vorgelijdt ende door den heere binnen borgermeester geviseert, dan dat in dien gevalle de executie van de criminele, mits gaeders het prosschen der gestorvene beesten, op eenige andere plaetsen wirde getransporteert, ende dat tot het doen der executie van de criminelen nu een goede occasie ende plaetse aen dese stadt wordt gepresenteert naementlijck het centrum van het gewesene fort op het soo genaemt stuyvenbergh hebbende gevoort den naem van het fort den Dam, groot salvo justo 435 roeden, op alles egard genomen, resolutum te commiteren ende te authoriseren de heeren dienende Trésoriers ende rentmeester omme met den proprietaris ofte actie hebbende tot het voorschreven stuck landt van het centrum van het voorschreve fort aen te gaen uijt den naem van dese stadt dus daenigen coop ofte conventie ende voor soo daenige somme als sij sullen over een connen comen, ende dat als dan aldaer voor het toecomende sal moeten geschieden de executie ofte expositie van de geexecuteerde criminele persoonen ende nergens elders, als mede het prosschen der gestorvene ofte quade beesten, ende dat de selve heeren Trésoriers ende rentmeester het voorschreve gewesene justitie velt, in conformitijt van het voorschreve geviseert plan, ten coste deser stadt sullen behoorelijck doen applaneren, spitten ende beplanten met soo daenigh plantsoen ende boomen als naer gelegenthijdt van den grondt sullen het nutste ende bequaemste oordeelen te convenieren met ordonnantie een ider des raeckende hier naer te moeten reguleren. Actum in pleno collegio dato ut supra. » [In: clijmans-pub-1944, p.6-8].

17 oktober 1754: Plechtige herinzegining van het Sint-Lucasaltaar in de gelijknamige straalkapel van de Onze-Lieve-Vrouwekerk (-kathedraal) in Antwerpen. Op een nieuw altaar n.o.v. van Gaspard Moens werd enkel het middenpaneel ('Sint-Lucas schildert het portret van de Madonna' geschilderd door Maarten De Vos in 1602 [KMSKA, inv. nr. 88; KIK B115025]) van het oude altaarstuk herplaatst, de erbij horende zijluiken geschilderd door Otto Van Veen [inv. 484] en Marten Pepijn [inv. nrs. 274-276] werden in Schilderskamer van de Academie in de Beurs bewaard. Men greep de gebeurtenis aan om een waar gildenfeest te organiseren. Diezelfde avond stak men vuurwerk af op de Meir en de volgende dag organiseerde de Sint-Lucasgilde een banket met de stadsmagistraat in de Schilderskamer. De toemalige elite werd bovendien uitgenodigd op diverse bals met dansgelegenheid. [genard-ata_II-1888: 598-599]. – Het bedoelde altaarstuk is actueel volledig in het bezit van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen [kmska-om-1988: 288, 384, 411], het altaar zelf is niet bewaard gebleven, het verdween bij de veiling van de inboedel van de kathedraal in 1798. Het eerdere Sint-Lucasaltaar dateerde van 1589, het werd op 27 februari van dat jaar bij beeldhouwer Otmaar (I) Van Ommen besteld en al in oktober dat jaar geplaatst. [grieten-olv-1996: 14, 22]. – Ontwerptekening onuitgevoerd altaarproject van H.F. Verbruggen voor Sint-Lucaskapel, 1689 [cvh_tek-2000: 138 (CVH 506)].
– J.B. Descamps (zie 1769) apprecieert het werk van de Antwerpse schilders en beeldhouwers geleverd voor hun Sint-Lucaskapel blijkbaar wel. Hij benoemt tevens de maker van het toenmalige marmeren afsluithek, beeldhouwer Lodewijk Willemsens (Antwerpen, 1630 – Antwerpen, 1702). « (Dans l'Eglise Cathédrale de Notre-Dame). La neuvieme Chapelle appartient aux Peintres & aux Sculpteurs. On voit le Tableau d'Autel qui représente Saint Luc peignant d'après la Vierge, peint par Martin de Vos, t. 1, p. 227: c'est un bon Tableau sans effet; les détails, jusques dans le fond, sont également finis. L'Autel, fait par Gaspard Morus (sic - WS), n'est pas sans mérite. La fermeture de marbre est du Sculpteur Louis Willemssens. » [descamps-voyage-1769: 149-150].
xx

1755

bevolking: 42.375 - 43.215

'Gazette van Antwerpen'

instorting toren Sint-Andries



vrees voor onlust

aardbeving

1755 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


Inwoners: 42.375 - intra muros [acker-antw-1975, p. 288].
Inwoners: 43.215 - (intra muros 24.375 + Markgravelei 459 en Berchemse steenweg 381), cijfer naar de telling verordend bij plakkaat van 27 december 1754 [blockmans2-XVIII-1952, p.395, 396 + opm. p.400].


6 maart 1755: De regering censureert de 'Gazette van Antwerpen'. [prims-gva7-1984, p.554].


30 mei 1755: Instorting van de toren van de Sint-Andrieskerk. Op 14 september 1763 kan het kruis op de nieuwe toren geplaatst worden. [prims-gva7-1984, p.554-555].

Foto links: Sint-Andrieskerk (kant Waaistraat) met nog een andere toren dan deze uit 1763. In 1961 werd de bouwvallige toren gesloopt, vanaf 1968 volgde herbouwing met een nieuw ontwerp voor de bekroning (Arch. De Vooght). [bouwen-3nb-1979: 539]


Oktober 1755: Onlusten gevreesd vanwege de ambachten en de arbeiders. [prims-gva7-1984, p.554].

1 november 1755: de aardbeving die Lissabon verwoestte wordt in Antwerpen waargenomen. [prims-gva7-1984, p.554].

1756

'Le renversement des
alliances' (oorlog)

1756 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1756. "Le renversement des alliances". Oorlog. [prims-gva7-1984, p.554].


17 februari 1756: Aardbeving waargenomen. [prims-gva7-1984, p.554].


6 september 1756: Drie Armeense bisschoppen uit de stad verdreven. [prims-gva7-1984, p.554].

7 november 1756: "Publieke gebeden voor de wapenen der keizerin tegen den koning van Pruisen." [prims-gva7-1984, p.554].

1757

klimaat: strenge winter

prijsuitreiking Academie

Heilig-Sacramentsaltaar

overwinning op Pruisen

afbraak Lombaardtoren

1757 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1757: Een winter van vijf weken grote koude.


19 februari 1757: Prijsuitreiking Academie: 1. Jan van der Jeucht; 2. T. J. Ballant; 3. J. Gilles (uit Valenciennes).


20 februari 1757: Het Heilig-Sacramentsaltaar in de Onze-Lieve-Vrouwekerk voltooid. Plechtige mis opgedragen door de bisschop.


1757: Voor het eerst sedert 1337 rijdt "de Greef van Half-Vasten" dit jaar niet door de stad.


3 juli 1757: Te Deum om de overwinning van Karel van Lorreinen op de koning van Pruisen bij Praag.


30 juli 1757: Afbraak van de 'Lombaardtoren' (Lombardentoren).


8 september 1757: Verordening ('ordonnantie') op de Brede Raad.

12 december 1757: Te Deum en verlichting om de overwinning op de Pruisen. [prims-gva7-1984, p.554-555].

1758

cartografie Berchem

Cobenzl in Antwerpen

verfraaiing O.L.V.-kerk

vernieuwing Vierschaar

Aalmoezenierskamer

1758 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


4 januari 1758: 'Caerte figuratief van den hove van Berchem met de annexe goederen'. Kaart van de landen van H.J. de Fourneau, heer van Berchem, opgesteld door landmeter P. Stynen. [prims-berchem-1949, p.187 (ill. = hertekend door M. Van Looy); p.274 (vermelding); p.294-295 (toponymie, opsomming namen percelen)].


8 augustus 1758: Graaf Cobenzl te Antwerpen. [prims-gva7-1984, p.555].


1758: Odeum en vloer van het hoogkoor van de Onze-Lieve-Vrouwekerk worden met wit en zwart marmer verrijkt. [prims-gva7-1984, p.555].


1758: De vierschaar bijna geheel vernieuwd. [prims-gva7-1984, p.555].

10 december 1758: 300-jarig jubileum van de aalmoezenierskamer. [prims-gva7-1984, p.555].

1759
 

1759 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)

27 oktober 1759: Inhaling van B. J. Chorus, de 13de Antwerpenaar die aan de Leuvense universiteit tot primus uitgeroepen werd. [prims-gva7-1984, p.555].

1760

klimaat: zachte winter

verfraaiing bij 'de Olijftak'

uitbreiding Plantin-Moretus

1761 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1761: Zachte winter. [prims-gva7-1984, p.555].


17 april 1761: In Sint-Andriesparochie wordt een drieling geboren, waarbij een kind zonder hoofd. [prims-gva7-1984, p.555].


1761: De schilderkamer en de kamer van de Olijftak worden op stadskosten hernieuwd en versierd. [prims-gva7-1984, p.555].

1761-1763: Ontstaan van het huidige inkomgebouw van het Museum Plantin-Moretus met gevel aan de Vrijdagmarkt. Franciscus-Josephus Moretus liet in deze periode een nieuw woonhuis met gevelkant aan de Vrijdagmarkt bouwen dat aansloot op het bestaande complex - laatst verbouwd in de periode 1637 tot 1639. Ten tijde van Plantin bevonden zich op deze plaats zeven huisjes die de drukkerij van de Vrijdagmarkt scheidden. De laatste twee van deze huisjes werden in 1803 door Jacobus-Paulus-Josephus Moretus aangekocht. Na sloop ervan, in 1812, bouwde men hier het hoekhuis Vrijdagmarkt en Heilige Geeststraat, het huidige Prentenkabinet. In 1875 zal de Antwerpse gemeenteraad beslissen het hele complex, inclusief collecties en drukkersmateriaal aan te kopen, de koopakte wordt op 20 april 1876 verleden. [mpm-cat-1927, p.XXIV].

1762

Rubenshuis

Prijsuitreiking Academie

1762 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1762: Burgemeester Van Schorel onderneemt een eerste poging tot aankoop van het Rubenshuis. Meer dan een eeuw later, in 1880 doet burgemeester L. De Wael een hernieuwde poging, eveneens tevergeefs. In 1908 wordt onder het burgemeesterschap van J. Hertogs een commissie gevormd om het pand te verwerven, deze slaagt evenmin in haar opzet.
In 1931 wordt onder het burgemeesterschap van F. Van Cauwelaert een aanvang gemaakt met een procedure tot onteigening voor openbaar nut, wat jaren nadien, op 1 augustus 1937, zal resulteren in de aankoop door de stad. Dit dank zij de bemiddeling van burgemeester C. Huysmans en mits een bedrag van iets meer dan 5.000.000 BEF. [antwerpen-1860_1960, p.283-284]. <zie ook veiling kunstcollectie, 1774 >


20 maart 1762: Prijsuitreiking Academie: 1. T. Ballant; 2. J. B. Verberckt; 3. Willem Herreyns. Op 8 november wordt P. Martenasie directeur. [prims-gva7-1984, p.555].

1763

klimaat: koude winter

aanleg steenwegen

nieuwe toren Sint-Andries

nieuwe Carmelietenpoort

1763 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1763: Zeer koude winter maar zonder sneeuw. Op 5 februari ligt de Schelde ligt toegevroren. [prims-gva7-1984, p.555].


1763: Aanleg van een gekasseide steenweg tussen Boom en Antwerpen, het eerste stuk van in totaal 50 km steenwegen die rond de stad worden aangelegd. [prims-gva7-1984, p.555]; [wit_10, p.231].


14 september 1763: Het kruis wordt op de herbouwde toren van de Sint-Andrieskerk geplaatst. De vorige toren was op 30 mei 1755 ingestort. [prims-gva7-1984, p.554-555].

27 december 1763: "De grote poort der Carmelieten op de Meir door de stad bekostigd, nieuw opgebouwd." [prims-gva7-1984, p.555].

1764

bouw zaagmolens

verlichting Mariabeelden

prijsuitreiking Academie

verlichting heiligenbeelden

Cobenzl

bouw koor Sint-Andries

1764 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1764: Charles de Proli krijgt toelating van de Antwerpse magistraat om twee zaagmolens te bouwen in de Houwerpolder. Pas eind 1770 worden deze gebouwd. Een eerste molen van deze aard was daar reeds verschenen in 1667. [kockelberg-molen-1986, p.25-26].


26 februari 1764: Prijsuitreiking Academie: 1. W. Herreyns; 2. J. Lens; 3. J. Minne. [prims-gva7-1984, p.555].


3 september 1764: Verordening op de buitengewone verlichting en versiering van heiligenbeelden in de straten. Deze ordonnantie zal hernieuwd worden in 1771 en 1774. "2 september 1774: is andermaal vernieuwt en herpubliceert, de ordonnantie van 3 September 1764, verbiedende de extraordinaire illuminatiën en vercieringen aen de beelden der heylige, staende aen de huysen en op de straeten, waerdoor meer ongeregeldheden als devotie geschied, op pene van 25 gulden." [vds-kronijk_1, p.24, 41].


1764: Graaf Cobenzl bemoeit zich met de 'costuymen' van de stad Antwerpen. [prims-gva7-1984, p.555].

1764: Aanvang van de werken (fundering) voor het nieuwe koor van de Sint-Andrieskerk, in 1768 is het voltooid. [prims-gva7-1984, p.555].

1765

burgemeesters

beknotting Brede Raad

feestelijkheden: ommegang

hoge graanprijzen

1765 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1765: Jan Frans Knijff en Karel Frederik Van Den Werve (buiten- en binnenburgemeesters)


1765: Inwoners Antwerpen: ca. 40.000 - intra muros


29 april 1765: Regeringsordonnantie op de Antwerpse Brede Raad. [prims-gva7-1984, p.555].


26 juni 1765: Cobenzl komt de Antwerpse versterkingen nazien. [prims-gva7-1984, p.555].


19 augustus 1765: Ommegang met de nieuwe reuzin waarvan de kop door Daniël Herreyns werd ontworpen. Aanvankelijk was ze bedoeld als Maagd van Antwerpen, maar een jaar later werd ze omgevormd tot de godin Pallas Athena. [prims-gva7-1984, p.555]; [Volkskundemuseum Antwerpen: Dossiertentoonstelling: "Knappe Koppen. Antwerpse reuzen voor en na de facelift." 19 juli - 21 oktober 2001]. <zie voor reuzenkop Druon Antigoon: 1534 >


29 augustus 1765: « Vals alarm met de brandklok op het middaguur. » [prims-gva7-1984, p.555].

15 oktober 1765: « Graanduurte. Vrees voor troebelen.» [prims-gva7-1984, p.555]

1766

burgemeesters

controle bedelarij

herstelling stadhuisgevel



 

1766 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1766-1771: Karel Frederik Van Den Werve en Herman Josef Van Parijs (buiten- en binnenburgemeesters).


24 februari 1766: invoering van het dragen van herkenningstekens voor bedelaars. [prims-gva7-1984, p.555].


1 mei 1766: Hernieuwing van de Magistraat. Deze ploeg blijft zes jaar in functie. Op 17 juni 1772 zal het college van Burgemeesters en Schepen herverkozen worden. [vds-kronijk_1, p.28].

Juni 1766: Het middenstuk van de gevel van het Antwerpse stadhuis hersteld. [prims-gva7-1984, p.555].xx

1767

verbod passiewagens

1767 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)

1767. Verbod van de bisschop op het gebruik van de passiewagens tijdens de Passieprocessie van de minderbroeders. [prims-gva7-1984, p.555].

1768

klimaat: strenge winter

boterrellen

koning van Denemarken

nieuw koor Sint-Andries

1768 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1768: Zeer koude winter. Vele bejaarden sterven. [prims-gva7-1984, p.555].


18 maart 1768: Omwille van de dure boter ontstaan relletjes. [prims-gva7-1984, p.555].


23 juli 1768: Bezoek van de koning van Denemarken. [prims-gva7-1984, p.555].


1768: Het nieuwe koor van de Sint-Andrieskerk voltooid. In 1764 was men eraan begonnen. [prims-gva7-1984, p.555].

September 1768: Museum philologico-scripturisticum bij de Minderbroeders geopend (Van Hove). [prims-gva7-1984, p.555].

1769

veepest

Markies de Sade

reglement voor gasthuis

brand Mattenstraat

Sint-Philippuskerk (citadel)

Oranje in Antwerpen

publicatie 'Voyage pittoresque ...'

1769 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1769: De veepest woedt in Antwerpen en omstreken. [stockmans-d&b_III, p.103].


1769: Markies de Sade in Antwerpen. In een brief vanuit Antwerpen verstuurd oordeelt hij "een wel dorre stad". (Wat niet belet dat hij er later de moeder van een ondernemende 'Sarah' zal thuisbrengen). [schmook-rid-1971, p.36].


21 januari 1769: Nieuw keizerlijk reglement voor het gasthuis. [prims-gva7-1984, p.555].


26 mei 1769: Grote brand in de Mattenstraat. [prims-gva7-1984, p.555].


2 juni 1769: De nieuwe kerk van Sint-Philippus op het kasteel (Citadel) gewijd. [prims-gva7-1984, p.555].


26 juni 1769: Prins en prinses van Oranje bezoeken Antwerpen. [prims-gva7-1984, p.555].


1769: Jean-Baptiste Descamps publiceert in Parijs zijn 'Voyage pittoresque de la Flandre et du Brabant', een kunstgids voor reizigers in de Zuidelijke Nederlanden. Vandaag nog is het een belangrijke bron voor (kunst)historici omdat hij uitvoerig ingaat op de verzamelingen te zien in openbare gebouwen, zowel religieuze instellingen (kerken, kapellen e.a.) als burgerlijke. In hoofdzaak wordt schilderkunst behandeld, sculptuur of (klein)architectuur is niet afwezig maar vormt haast bijzaak. – De pagina's aan Antwerpen gewijd (p. 138-216) beslaan zowat een kwart van het werk (het corpus telt 328 p.).
Als kunstschilder laat Descamps niet na een persoonlijk oordeel over het getoonde te vellen. Hij kijkt als schilder kritisch naar het werk van anderen en wenst de bezoeker kunsteducatief te helpen. Zijn manier van kijken is helemaal niet verouderd en zijn aanbevelingen zijn het allesminst. Het blijft fris om lezen als hij slechte restauratiepraktijken en verkeerde bewaar- of presentatiecondities hekelt. Helemaal actueel is het als hij een lans breekt voor een door de overheid in te stellen exportverbod voor topkunst (p. 281). Modern voor zijn tijd is zijn oog voor kwaliteitswerk uit de Middeleeuwen (Gotiek: 'Vlaamse Primitieven'), zo prijst hij o.m. Hans Memling (als: 'Hans (Jean) Hemmelinck') maar is minder enthousiast over Van Eyck.
Bovendien doen voor hem ook de minder bekende Barokmeesters zoals Gaspar De Crayer (p. xvi en passim) of Jan Boeckhorst (als: 'Langhenjan') soms niet onder voor gewaardeerde grootheden als P.P. Rubens of Antoon Van Dyck.
Als bruikbare reisgids, zonder ballast, refereert de 'Voyage...' voor kunsthistorische achtergrond naar het door Descamps eerder gepubliceerde 'La vie des peintres...'. (zie hieronder).
Zie ook 1725

• DESCAMPS, J.B. (Jean Baptiste) : "La vie des peintres flamands, allemands et hollandois: avec des portraits gravés en taille-douce, une indication de leurs principaux ouvrages, & des réflexions sur leurs différentes manieres". 4 vols. Charles-Antoine Jombert : Paris, 1753-1763. – Een diigitale versie (fac-simile) is beschikbaar op de website van de Bijzondere Collecties van de Universiteit Utrecht. – Voor 'Hans Hemmelinck', zie hierin deel 1, p. 12-14.
• DESCAMPS, J.B. : "Sur l’utilité des établissements d’écoles gratuites de dessin". Paris, 1767.
• DESCAMPS, J.B. (Jean Baptiste) : "Voyage pittoresque de la Flandre et du Brabant, Avec des Réflexions relativement aux Arts & quelques Gravures.". Desaint; Saillant; Pissot; Durand : Paris, 1769. - 22(xxii) + 2 + 328 + 10 p. (Table ) + uitsl. kaart + 1 p. (Avis .., Errata), ill.

1770

zaagmolens: 'Het Hinniken'
en 'Den Haen'

Frans Hendrik Mathey

gouverneur: Starhemberg

onweer

1770 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1770: De zaagmolens 'Het Hinniken' en 'Den Haen' worden aan de Steendijk (vandaag Montevideostraat, resp. Kattendijksluis) opgericht. Beide windmolens van het paltrokmolentype komen hun soortgenoot 'Den Uyl' (ook aan de Kattendijksluis) uit 1667 vervoegen. 'Den Uyl' en 'Het Hinniken' verdwijnen beide in 1853, 'Den Haen' volgt in 1856 (naar Holemans; 'Den Uyl' verdwijnt in 1868 volgens Kockelberg). [Perceelnummers: Het Hinniken: E116; Den Haen: E130; Den Uyl: E134]. [holemans-1986]; [kockelberg-molen-1986, p.25-28, + precisering actuele ligging, + ill.].


1770: Geneesheer Frans Hendrik Mathey (Maaseik 1742 - Antwerpen, 13 augustus 1796) vestigt zich in Antwerpen. In de Franse Tijd zal hij achtereenvolgens aangesteld worden als rechter, voorzitter van de Burgerlijke rechtbank en tenslotte als maire (burgemeester). [dermul-XVIII-1952, p.381 (korte bio)].


27 januari 1770: Overlijden van Cobenzl, Starhemberg volgt hem op. [prims-gva7-1984, p.555].

19 december 1770: Verschrikkelijk onweer over heel België. [vds-kronijk_1, p.20]; [prims-gva7-1984, p.555].

1771

bouwverordening

'gazettier' Johannes
Franciscus Van Soest

Rozenkransbroederschap

1771 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1771: Het Antwerps stadsbestuur bepaalt dat de 'politiekamer' in kennis moet worden gesteld van sloop of veranderingen aan gebouwen die aan de straatzijde zijn gelegen. « Voor het overige vindt men nergens spoor, dat de Wethouderschap zich met den bouwtrant mogt bemoeijen. Alleenlyk liet zy in 1771 een verbod uitgaen, huizen aen de straet aftebreken of te herstellen, zonder wete aen de Policykamer (Van den Bogaert, "Recueil d'ordonnances, règlemens et arrêtés de la ville d'Anvers", n.° 26, "Constructions"); maer de bouwtrant bleef geheel van den smaek of de grillen der partkulieren afhangen. » [m&t-gva_7, p.467].


28 juni 1771: Overlijden van de Antwerpse 'gazettier' (dagbladuitgever) Johannes Franciscus Van Soest. Hij werd begraven in de kruisbeuk van de Onze-Lieve-Vrouwekerk (-kathedraal). Zijn tweede echtgenote, Maria Catharina Michielsens, was reeds op 30 december 1752 overleden. - [graf_gedenk-cathedrale-1856: 163].

6 oktober 1771: Viering van het 200-jarig jubileum van de Rozenkransbroederschap, gesticht ter herdenking van de slag van Lepante (Lepanto, 1571). Feesten in de predikherenkerk (Sint-Pauluskerk). [prims-gva7-1984, p.556]; [vds-kronijk_1, p.22].

1772

burgemeesters

sneeuwsculpturen

sluis bij Kronenburgpoort

feest op Klapdorp

1772 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1772-1775: Karel Frederik Van Den Werve en Jan Augustijn Van den Cruyce (buiten- en binnenburgemeesters).


Januari 1772: Overvloedige sneeuwval: sleden, avondbals, sneeuwsculpturen. [prims-gva7-1984, p.556]; [vds-kronijk_1, p.24].

27 januari tot 1 februari 1772: liefhebbers en kunstenaars van de Academie bouwen sneeuwsculpturen op diverse plaatsen in de stad. De Kronijk van Van der Straelen somt alle locaties op met specificaties over de voorstelling. Op 20 februari wordt aan een 90-tal kunstenaars "van beijde geslagte" een avondmaal en bal aangeboden. Een zilveren herdenkingsmedaille wordt specifiek voor dit gebeuren geslagen. [vds-kronijk_1, p.24-26].
- Literatuur: DE ROBIANO [comte] : "Collection des desseins des figures colossales ... qui ont été faits de neige dans plusieurs rues ... de la ville d'Anvers, le mois de janvier 1772, par ... artistes ... de l'Académie Royale ... dediée à ... le duc Charles Alexandre, de Lorraine". J.B. Carstiaenssens : Anvers, [1773 approb.]. - 24 pl., front. ; ill. - [SBA: K 7622:ex.1].


7 februari 1772: Dooi: Van der Straelen noteert "vollen doey sedert 7 february". [vds-kronijk_1, p.26].


25 april 1772: Begin van de werken aan een sluis bij de Citadel nabij de Kronenburgpoort. Midden mei 1774 is de bouw ervan klaar. [vds-kronijk_1, p.27, 38].


17 juni 1772: Hernieuwing van de Magistraat. [vds-kronijk_1, p.28-29].

23 augustus 1772: Geburen op het Klapdorp vieren feest en versieren de straat bij de aanstelling tot bisschop van Gent van G.G. Van Eersel, op het Klapdorp geboren op 28 december 1713. [vds-kronijk_1, p.30]. <zie 1734 >

1773

sluiting Sint-Jorispoort

 

afschaffing Jezuïetenorde

overstroming stadscentrum

krankzinnigenopvang

opheffing Sint-Lucasgilde

1773 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


17 mei 1773: De Sint-Jorispoort wordt tijdelijk gesloten omwille van herstellingswerken aan de houten brug over de vestinggracht. Een noodbrug wordt gelegd over de Herentalsevaart om de Kipdorppoort te gebruiken. [vds-kronijk_1, p.32].


20 september 1773: Afschaffing van de orde der jezuïeten; hun kerken en huizen (professiehuis, college en convict) dezelfde dag en zelfde uur gesloten. De Antwerpse commissarissen aangesteld. [prims-gva7-1984, p.556]; [vds-kronijk_1, p.33-34].


4 tot 23 oktober 1773: Vertrek van de lekenleraars en het overgrote deel van de paters jezuïeten na de ophefiing van de orde en sluiting van hun instellingen. [vds-kronijk_1, p.34-36].


15-16 november 1773 (nacht van): Een uitzonderlijke springvloed zette 's nachts het lager gelegen Antwerpse stadscentrum blank. Het uit de onderaardse ruien opborrelend water maakte verderop ook schade, zelfs de kathedraal geraakte onderstroomd. [prims-gva7-1984, p.556]; [vds-kronijk_1, p.36].


1773: Vergroting en vernieuwbouw van het Antwerpse 'sinnelooshuys' aan de Sint-Rochusstraat. In alle westerse landen is vanaf de renaissance een tendens waar te nemen naar een steeds grotere institutionalisering van de krankzinnigenopvang en vanaf de periode van de Verlichting is er echt sprake van een schaalvergroting. Het betreft hier een waar opsluitingsbeleid als protectie van de maatschappij. Zwakzinnigen, geesteszieken of andere onhandelbare elementen worden zeker niet therapeutisch behandeld, eerder gekerkerd. [vds-kronijk_1, p.36-37].

1773: Het Antwerpse Sint-Lucasgilde wordt opgeheven omwille van het verouderde corporatieve karakter. De Academie zal vanaf die datum het kunstonderricht verderzetten.

1774

bedijking Melkschoor

overlijden Pisa

veiling kunstcollectie
burgemeester van Schorel

Rubens: ontwerp
Scaldisfiguur

Maximiliaan in Antwerpen


heraanleg korenmarkt



verkoop bisschoppenhof

1774 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1774: Bedijking van het Melkschoor nabij Fort Sint-Philips (Sint-Filip). Later Wijtvlietpolder geheten. In 1950 zal deze polder, bij de havenuitbreiding, volledig worden ondergespoten. [prims-asia50, kaart na p. 112].


31 maart 1774: Overlijden van Pisa, gouverneur van de Citadel (kasteelgouverneur).


7 juni 1774 (e.v.): Veiling van de kunstcollectie van burgemeester Van Schorel in Antwerpen. – O.m. wordt een olieverfschets op paneel van P.P. Rubens geveild die als ontwerp kan figureren voor de Scaldisfiguur van de 'Koninlijke poort' (Waterpoort, Scheldepoort) aan het Maaigat (Vlasmarkt). De koper is ervan is Grafft. - [Biblio: schorel-1774] - < Oprichting poort, zie 1624 ; Van Schorel en Rubenshuis, zie 1762 >

Lot 0020 from Sale Catalog B-A2917 « L'Escaut appuyé sur son urne: Esquisse qui paroît avoir servi de modele au Sculpteur qui a exécuté la Figure, que l'on voit en cette Ville au fronton de la Porte qui donne sur le Maeygat. Cette figure se trouve répétée dans l'Estampe de la page 155 de l'Introitus Ferdinandi, où elle représente le Maragnon, fleuve du Perou. - (haut. 7 pouces, large 9 pouces) » – www: veilingcatalogus (Getty Provenance Index Databases)


25 juli 1774: Aankomst van aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk, zijn minister A. van Sternberg ('Sterhemberg') en een gevolg met o.m. generaal de Ferraris in Antwerpen. Er wordt gelogeerd in het Prinsenhof van de Sint-Michielsabdij en bij graaf de Proli. De volgende dag trekt het gezelschap naar Sint-Niklaas, pas op 27 juli wordt Antwerpen zelf bezocht. Eén na één worden alle kerken met een bezoek vereerd naast de academie, de kunstkabinetten van Van Lancker (op de Meir) en dat van kannunik Knyft, het stadhuis en een textielmanufactuur ('inschildering van cattoenen en lynwaeten'). De avond van 27 juli werd een bal gehouden in het Tapissierspand, welk een rijke opbrengt opleverde voor welzijnswerk (armenzorg). De aartshertog reisde af de ochtend van 28 juli na een mis in de Sint-Andrieskerk bijgewoond te hebben. [vds-kronijk_1, p.39].


1774: Heraanleg van de Brabantse korenmarkt (actueel Graanmarkt), rooien van de oude lindebomen, ophoging en ompaling van het terrein ('in 't vierkant met steenen palen beset'). [vds-kronijk_1, p.42]. (foto links: Graanmarkt met actueel verdwenen pompzuil)


7 oktober 1774: Verkoop van het bisschoppenhof, eigendom van de in 1773 afgeschafte jezuïetenorde. [prims-gva7-1984, p.556].

1775

afbraak en oprichting windmolens

Sint-Michielsbolwerk

standbeeld Karel van Lorreinen

handelsbeurs

springvloed

1775 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


vóór 1775: Verdwijnen van de windmolen 'De Fontijnenbergh' (Fontuijnenbergh) aan de actuele Sint-Gummarusstraat. Datum van oprichting onbekend. Standaardmolen.


1775: Aan de huidige Braziliëstraat wordt de zaagwindmolen 'Den Grooten Nieuwen Zaagmolen' opgericht, een achtkantige bovenkruier. Verdwenen vóór 1830.


1775: De zaagwindmolen 'De Jonge Jan', wordt aan de actuele Westkaai Kattendijkdok opgericht. Deze achtkantige bovenkruier verdween vóór 1830.


1775: Verkoop van de lindebomen op het Sint-Michielsbolwerk aan de Schelde en nieuwe aanplant. [vds-kronijk_1, p.48]


4 januari 1775: Een schip, op weg naar Brussel en geladen met het standbeeld van Karel van Lorreinen, gouverneur-generaal van de Nederlanden, vaart Antwerpen voorbij. De notitie hiervan in de Antwerpse kroniek van Van der Straelen lijkt bizar, maar is het minder dan een actuele lezer zou denken. Personencultus uitgedrukt in standbeelden zal pas een 19de-eeuws fenomeen worden en kon als uitzonderlijk ervaren worden voor iemand uit het Ancien Régime. Enkel de Spaanse hertog van Alva had het ooit bestaan zijn beeld, meer dan levensgroot in brons, binnen de Citadel te plaatsen (1571). Tijdens het kortdurend Calvinistisch bewind erna werd het als hatelijk symbool door een woedende menigte vernield. (Carolus Alexander, hertog van Lorreinen) [vds-kronijk_1, p.43].


18 oktober 1775: publieke verkoop van de vervallen houten zitgelegenheden, 'boiseringe', rondom de open ruimte van de handelsbeurs geplaatst. Ze zullen door enkele stenen banken vervangen worden. [vds-kronijk_1, p.46]

14 november 1775: Stormweer veroorzaakt een springvloed. De Schelde treedt buiten haar oevers en watersnood richt in Antwerpen grote schade aan. Kroniekschrijver Van der Straelen getuigd dat het ontij haast de zeer grote springvloeden van maart 1715 en deze van 15 op 16 november 1773 benaderde. [prims-gva7-1984, p.556]; [vds-kronijk_1, p.46-47].

1776

burgemeesters

klimaat: strenge winter

handelsbeurs

militaire school

hernieuwing magistraat

Oranje in Antwerpen

vrijmetselaars

vuurwerkongeluk

springvloed

1776 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1776-1783: Jan Augustijn Van Den Cruyce en Jan De Wael (buiten- en binnenburgemeesters). - <zie ook 1781 >


1776: Op zondag 28 januari wordt het -18°C. 's Anderendaags verschijnen de eerste wafelkramen en jeneverkroegen op de Schelde voor Antwerpen. Duizenden schaatsers.

28 januari 1776: IJsschollen voor de Antwerpse rede beginnen aaneen te klitten. Een veer naar Linkeroever raakt hierdoor geklemd en kan met moeite op het vaste ijs gebracht worden. De jeugd begint te genieten van een Scheldeovertocht te voet. De volgende dag verschijnen de eerste herbergkramen en kan een kudde hoornvee de rivier stappend oversteken. Toch gebeuren er nog ongevallen aan de oeverkant. De 31ste wordt er volop geschaatst op gladde banen tussen de schollen als mini-ijsbergen en genieten duizenden van een voettocht over de Schelde. Kramen met gebakken wafels en tenten waar brandewijn verkocht wordt zorgen voor een kermissfeer. Op de Werf, de in de Schelde inspringende meerplaats ter hoogte van het Steen, schenkt men koffie en likeur in een met tapijten behangen constructie, men kan er als in een kijkkast het schouwspel bewonderen. Zo bijvoorbeeld de ludieke kuipersgasten die op de Schelde een ton fabriceerden en erna formeel vergadering hielden. Op 2 februari was de pret gedaan, bij wassende rivier geraakten de ijsschotsen opnieuw op drift, en transporteerden zelfs ongewild een aantal personen naar de overkant van de stroom. [vds-kronijk_1, p.48-50].

Literatuur: I.B.H. : "Korte beschryvinge van het bemerkensweerdigste voorgevallen in de strengste winters dezer eeuw, nopens de riviere de Schelde, voor oft omtrent Antwerpen, bezonderlyk in dit jaer 1776 door I.B.H.". Bincken : Antwerpen, 1776. - 8 p. [SBA: AM 173272 (Microvorm); SBA: K 256458].


18 maart 1776: Herplaveiing van het oostelijk deel de handelsbeurs en vernieuwing van de noordelijke toren (deze met de zonnewijzer). In maart 1777 zal het westelijk deel volgen. [vds-kronijk_1, p.50, 61].


24 maart 1776: Het voormalige professiehuis van de jezuïeten op het Jezuïetenplein (Hendrik Conscienceplein) in november 1775 als militaire school (Koninklijke militaire academie) omgevormd, ontvangt zijn eerste leerlingen. [vds-kronijk_1, p.50].


1 mei 1776: Hernieuwing van de Magistraat, het vorige college van burgemeesters en schepenen was gekozen op 7 juni 1772. [vds-kronijk_1, p.52].


5 mei 1776: Bezoek aan Antwerpen van erfstadhouder Willem V, prins van Oranje Nassau met zijn echtgenote Frederica Sophia Wilhelmina van Pruisen. [vds-kronijk_1, p.53].


28 juni 1776: De stadsoverheid tracht de geruchtenmolen te stoppen over schaking en kindermoord in de Antwerpse straten. De door deze geruchten ontstane spanning bracht de bevoking er reeds toe een vreemdeling onterecht te bedreigen. [vds-kronijk_1, p.54].


28 augustus 1776: Stichting van de Antwerpse vrijmetselaarsloge 'Saint Jean de la Concorde universelle'. (16 leden bij de stichting, 36 leden in 1783). [degroote-XVIII-1952, p.369].


8 september 1776: Feestelijke inhaling van J.T.J. Wellens als nieuwe bisschop van Antwerpen. [vds-kronijk_1, p.56-59].


30 september 1776: Bij een prijsschieting ingericht op de Meir verongelukken een aantal personen wanneer een neerslaande vuurpijl de op de grond aanwezige andere pijlen doet ontploffen. Er vallen doden en gewonden. [vds-kronijk_1, p.60].

20 en 21 november 1776 (nacht van): Stormwind en springtij. Het lager gelegen stadsgedeelte raakt op korte tijd nogmaals overstroomd. Al bij al is deze vloed minder hoog dan die van 14 november 1775, de schade blijft beperkt. [vds-kronijk_1, p.60].

1777

uitzonderlijke leeftijd

sloop en heropbouw
Sint-Laurentiuskerk

herstellingswerken Sint-Jansvliet

verkoop Bontwerkerskapel

opening militaire academie

1777 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


29 maart 1777: De Kielse hovenier Cornelis Wuyts overlijdt op 104-jarige leeftijd. [vds-kronijk_1, p.61].


April 1777: Sloop van de Sint-Laurentiuskerk in de Markgravelei. Kort erop zal met de bouw van een nieuwe kerk gestart worden. Ondertussen gaan de diensten door in een hiervoor getimmerde houten kapel, de luiklok wordt geïmproviseerd in een boom opgehangen. [vds-kronijk_1, p.62-63].


16 mei 1777: Eerstesteenlegging voor de nieuwe Sint-Laurentiuskerk van de Markgravelei. [vds-kronijk_1, p.62-63].


Juni 1777: Herstellingswerken aan de Scheldekant van de Sint-Jansvliet. Op 18 september zal er een nieuwe 'baille' (?) gehangen worden. [vds-kronijk_1, p.66]. - <zie ook 1781 >

« Baille: s. f. (schippers w.) Tob (om zout vleesch en stokvisch in te weeken). » [desroches-1801: 79].


22 augustus 1777: Openbare verkoop van de geseculariseerde Bontwerkerskapel alsook de huisjes van de Bontwerkersplaats (Wolstraat). De kapel wordt een stapelplaats (pakhuis). [vds-kronijk_1, p.65].


31 oktober 1777: Openbare verkoop van het gebouw van het vml. Jezuïetenconvict (kostschool, pensionnaat) gelegen tussen het Kipdorp en de Korte Sint-Annastraat (het gewezen Hotel Van Stralen met de Van Stralentoren). Koper is jonker C.J. Osy, hij zal nadien gedeeltelijk met nieuwbouw beginnen. [vds-kronijk_1, p.66-67].

oktober 1777: Opening van de militaire academie (Koninklijk College), in de Prinsstraat (in het gewezen 'Hof van Liere'). [prims-gva7-1984, p.556]; [vds-kronijk_1, p.68].

1779

Bisschoppelijk paleis



nieuw orgel O.L.V.-kerk

registers Burgerlijke stand

springvloed

1778 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1778 tot 1781: In opdracht van bisschop Jacobus Thomas Wellens wordt het refugium van de Sint-Bernardsabdij op de Schoenmarkt uitgebouwd tot een Bisschopshuis. Onder leiding van Engelbert Baets (1719-1795) ontstond een classicistisch gebouw met invloeden van de Lodewijk XVI-stijl. (Bisschoppelijk paleis). <zie 1498 >


24 juni 1778: Vernieuwing van het kerkorgel in de Sint-Annakapel van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, het oude Brebos-orgel uit 1573 - 'synde was gemaekt op Gottische wijse' - werd hierbij afgebroken. [vds-kronijk_1, p.70].


6 Augustus 1778: Edict op de registers van de burgerlijke stand. Dubbels. [prims-gva7-1984, p.556].

29-31 december 1778: Stormwind en onweders. Springvloed. [vds-kronijk_1, p.73].

1779

tyfus

huisnummering

reglementering bedelarij

reorganisatie armenzorg

Jezuïetengoederen

'Hand' van Berchem


1779 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia)


1779: Tyfus (galkoorts of rotkoorts). [stockmans-d&b_III, p.103].


29 juli 1779: Huisnummering, na een eerdere bekendmaking aan de bevolking op 16 juli voorafgaand. Op alle in de stad gelegen huizen of gebouwen wordt boven de ingangsdeur of -poort met zwarte olieverf een huisnummer aangebracht. Het mag niet verwijderd, gewijzigd of verplaatst worden. Kroniekschrijver Jan Frans Van der Straelen noteert:

« 29 July [1779] wirden van stadswegen alle huysen en gebouwen, binnen dese stad gelegen, genombreert, ofte geteekent met nombers, geschildert met swerte olieverven, boven de respectieve poorten en deuren; welke nombers niet sullen mogen uytgevaegt, verandert ofte verset worden, op de boete van 12 gulden; wordende daerbij ook verboden de gecommiteerde, ten dien eynde, te misdoen, op boete van arbitrairlijk gestraft te worden na eysch van saeke. Allen hetwelk was bekent gemaekt bij waerschouwinge van 16 July te vorens. » [vds-kronijk_1, p.74; overgenomen in: "De Heerlijkheid van den Kiele", 1985:1, p.10].


9 augustus 1779: De nieuwe reglementering op bedelarij (met o.m. voor de stadsinwonenden de verplichting tot werk, op straf van verwijzing naar een tuchthuis) en de herorganisatie van de armenzorg wordt van kracht ('nieuwe bestiering van den arme'). De magistraat stelt voor de thuiszorg aan ouderen en armen een schatbewaarder-voorzitter aan. Deze wordt gesecundeerd door drie klassen van commissarissen (inzamelaars, bezoekers en uitdelers). Praktisch wordt de stad ingedeeld in 32 te bezoeken kwartieren. In de "Kronijk van Antwerpen ..." van Van der Straelen worden alle artikels opgenomen alsook een omschrijving van deze kwartieren met stratenlijst en een aparte opsomming van gangen voor straten in het Sint-Andrieskwartier en Sint-Michielskwartier. [vds-kronijk_1, p.74-84 en 84-94]. <zie: vds-kronijk_1_kwartier.txt >

« Een besluit van de magistraat d.d. 9 augustus 1779 vertrouwde de liefdadigheid ten huize toe aan een schatbewaarder-voorzitter en drie klassen van commissarissen (inzamelaars, bezoekers en uitdelers). Hiervoor werd de oude stad onderverdeeld in 32 kwartieren, waarvan alleen nog 'Schipperskwartier' en 'St.-Andrieskwartier' in de volksmond voortleven. In 1796 schaften de Fransen deze dienst van commissarissen af en vervingen hem door het Weldadigheidsbureel. » [vdw-1977, p.516].

Biblio: "Leyste generael van alle de quartieren met de naemen der heeren commissarissen, die in de selve den armen besorgen". S.n. : Antwerpen, c.1775. - (SBA : KPfl 2003:81,3)


26 maart 1779: Veiling van de bibliotheken van de Antwerpse jezuïeten. [degroote-XVIII-1952, p.369].


15 Augustus 1779: De voormalige jezuïetenkerk, gesloten sinds 20 september 1773, wordt als Sint-Carolus Borromeuskerk heropend en vanaf dan gebruikt voor cathechismusonderwijs. In diverse kapellen in de stad wordt op 5 september een gelijkaardig catechisatie-initiatief opgestart. Hierbij kunnen behoeftigen, bij het volgen van dit zondagse godsdienstonderrricht, telkens een aalmoes van één stuiver ontvangen. [prims-gva7-1984, p.556]; [vds-kronijk_1, p.94-95, 96-98].


1779: De stenen grenspaal tussen de stad en Berchem aan de 'Warande' wordt vernieuwd. Deze 'Hand', zo genoemd naar het erop aangebrachte stadsembleem, verving de vorige uit 1581(n.s.) en werd op dezelfde plaats opgericht, aan het eind van de Mechelsesteenweg en begin Grotesteenweg aan de kant van de Boomgaardstraat. In 1863 zal hij naar de overzijde verplaatst worden, op de hoek van de steenweg met de Kraanlei (de actuele Prins Albertlei). Bij de bouw van het - inmiddels gesloopte - hoekhuis in 1886 verhuisde de paal zes meter westelijker en kwam zo in de Kraanlei zelf terecht, zowat tegenover het 'café du Robinet'. In 1929 belandde hij in het 'Hofke' van het toenmalige Museum voor Oudheden, het Steen, waar hij nogmaals verwijderd werd om dan op te duiken in de collectie van het Lapidarium van het Museum Vleeshuis. De door het museum in bruikleen afgestane steen bevond zich tot 13 februari 2003 - in verminkte toestand - op de binnenplaats van de Brouwerij De Koninck, Boomgaardstraat. Na een opknapbeurt werd hij heropgesteld op de hoek van het Koning Albertpark en de Prins Albertlei, d.i. zowat zijn plaats uit 1886. [vds-kronijk_1, p.99]; [versteylen-1928, p.15]; [mv-lap-1979, p.29, cat.51]; [stadsbeelden-2001, p.210]; [eigen waarneming WS, 2001-08-01]. <zie ook: 1830 > Lit.: PRIMS, Floris : "De zeven handen van onze 'Vrijheid'", in: "Antwerpiensia 1929 (3e Reeks)", De Vlijt : Antwerpen, 1930, p.404-412. (foto links: de Berchemse 'Hand' op transport)

1780

apotheker

nieuwjaarsomhaling

gouverneur: de Langlois

verbod op maskerades

overstroming Nieuwstad

overlijden Karel van Lorreinen

Gustaaf III van Zweden in Antwerpen

overlijden Maria-Theresia

1780 - Oostenrijks bewind (Maria-Theresia) / (Jozef II)


1780: Oprichting van de apotheek De Beul in Antwerpen. [25courrier, p.28, advertentie, Lange Nieuwstraat 57].


3 januari 1780: Een stedelijke verordening bestraft zowel omhalers als gevers van nieuwjaarsgiften. Dit gaat in op de ambachtelijke gebruiken om op Nieuwjaar of Verloren Maandag omhalingen te doen. [vds-kronijk_1, p.101].


15 januari 1780: Luitenant-generaal de Langlois volgt Plunkett op als gouverneur van de Citadel (Kasteelgouverneur). [vds-kronijk_1, p.101].


24 januari 1780: In het licht van vastenavond - maar niet tot deze periode beperkt - verbiedt de stedelijke overheid voortaan alle maskerades en gemaskerde bals, al dan niet publiek toegankelijk. Deze beslissing valt niet in goede aarde, er volgen onlusten. [vds-kronijk_1, p.102-103]; [prims-gva7-1984, p.556].


26 februari 1780: Een springvloed zet de Nieuwstad blank. [vds-kronijk_1, p.102bis].


16 mei 1780: Men zoekt een apotheker aan te werven voor de nieuw opgerichte gratis medicijnenbedeling voor behoeftigen in het Knechtjeshuis op de Paardenmarkt. Op 18 september wordt inderdaad deze apotheek geopend maar in de Lange Klarenstraat bij de Beurs. [vds-kronijk_1, p.103, 105].


4 juli 1780: Overlijden van gouverneur-generaal Karel van Lorreinen. [prims-gva7-1984, p.556]; [vds-kronijk_1, p.103].


22 september 1780: Koning Gustaaf III van Zweden bezoekt Antwerpen. Hij reist onder deknaam als graaf van Haga en verblijft in het hotel 'Grand Laboureur' op de Meir. Willem Herreyns krijgt van hem een benoeming als hofschilder. [vds-kronijk_1, p.105].

29 november 1780: Overlijden van de Oostenrijkse keizerin Maria-Theresia (Wenen, 1717 - Wenen, 1780). Ze zal opgevolgd worden door haar oudste zoon, Jozef II. [prims-gva7-1984, p.556]; [vds-kronijk_1, p.107].

1781

voedselschaarste

herstelling vlieten en kaaien

hernieuwing magistraat

Knechtjeshuis

Jozef II in Antwerpen

bezoek aartshertogen

processie 'zwetende ziekte'

ordonnantie kleinvee

Tolerenatie-edict

1781 - Oostenrijks bewind (Jozef II)


31 januari 1781: Omwille van de voedselschaarste wordt het alle onvrije hoveniers en buitenlieden tijdelijk toegestaan hun groenten en etenswaren op de Antwerpse markten te verkopen. Al op 30 april wordt deze permissie herroepen (ingaand op 15 mei d.a.v.). [vds-kronijk_1, p.109, 110].


Maart 1781: Herstellingswerken aan de Sint-Pietersvliet en het Bierhoofd, beide waren erg vervallen. Ook de Koolkaai kreeg een herstellingsbeurt. [vds-kronijk_1, p.110]. <zie ook 1777 >


1 mei 1781: Hernieuwing van de Magistraat, met lichte verandereningen. Het vorige college van burgemeesters en schepenen was gekozen op 1 mei 1776. [vds-kronijk_1, p.111, 52].


Juni 1871: Het Knechtjeshuis sluit als weeshuis. De jongens worden op het platteland bij boeren of bij ambachtslieden in de stad uitbesteedt. Na aanhoudend verzet tegen deze door de aalmoezeniers genomen beslissing, wordt de instelling heropend in 1785. [vds-kronijk_1, p.112-113, 217].


18-20 juni 1781: Tweedaags bezoek van de nieuwe keizer Jozef II aan Antwerpen. In tegenstelling tot zijn voorgangers logeert hij niet in het Prinsenhof van de Sint-Michielsabdij maar in het hotel 'Grand Laboureur' op de Meir. Bezoek aan de Militaire Academie, het garnizoen van de Citadel, de kathedraal, het Oosters huis (Oosterlingenhuis, Hanzehuis) en de vlieten van de Nieuwstad. De schilder A. Lens wordt vereerd met een gouden snuifdoos. De keizer ontvangt de prinses van Salm-Salm, bisschop Wellens en de koordeken van de kathedraal. In een onderhoud met het magistraat aanvaardde hij tal van rekwesten, zo werd o.m. de opening van de Schelde gevraagd. Op 7 juli is Jozef II, op doorreis naar het noorden, andermaal kort op bezoek, ditmaal onder de deknaam van graaf van Falkenstein. [vds-kronijk_1, p.113-114]; [prims-gva7-1984, p.556].


23 augustus 1781: Aankomst 's avonds, en daags nadien plechtige ontvangst van aartshertogin Maria-Christina en aartshertog Albert-Casimir van Saksen, gouverneur-generaal van de Nederlanden. Net als de keizer, kort voordien, logeren ze in het hotel 'Grand Laboureur' op de Meir. Op 24 augustus, na een mis bijgewoond te hebben, worden ze verder in de kathedraal rondgeleid, hierna volgen bezoeken aan de kunstacademie (in de Beurs) de diamantslijperskamer (Korte Klarenstraat) en de fortificaties. De volgende dag staan o.m. de Citadel en tal van kerken op het programma. [vds-kronijk_1, p.116].


23 september 1781: De processie van de 'Zwetende ziekte' (een vorm van pest) maakt omwille van de weersomstandigheden slechts een rondgang om de kerk. Ze kan niet uitgaan op haar gewone route. [vds-kronijk_1, p.117].


26 oktober 1781: Publicatie in Antwerpen van het keizerlijk edict van 11 oktober omtrent het in de straten vrij rondlopen van varkens. De dieren dienen geslacht, dan wel binnen omheiningen gehouden te worden. [vds-kronijk_1, p.117].

12 november 1781: Het Tolerantie-edict voor de protestanten, geldend voor alle keizerlijke staten, wordt in Antwerpen ontvangen. Naast de toegestane vrijheid van religie, de toelating tot bouwen van kerken wordt aan de protestanten gelijkschakeling op burgerlijk terrein verleend. Gezeten Antwerpen stelt zich defensief op en de Magistraat reageert op 20 november met een protest aan de keizer. De in de geesten ontstane paniek wordt zeer goed vertolkt door Van der Straelen in zijn "Kronijk van Antwerpen ...". [prims-gva7-1984, p.556]; [vds-kronijk_1, p.117-118].

1782

kloosterscholen

toelating maskerades

muurschilderingen O.L.V.-kerk



Joden poorterschap

1782 - Oostenrijks bewind (Jozef II)


3 januari 1782: Op aandringen van bisschop Wellens worden in vele Antwerpse vrouwenkloosters scholen geopend. De religieuzen trachten alzo de sluiting van hun instelling, als maatschappelijk onnutig, te verijdelen. Op 3 januari opent een school bij de kapucienessen, op 3 februari volgt deze bij de derde-ordezusters en omstreeks dezelfde tijd een bij annunciaden. [prims-gva7-1984, p.556]; [vds-kronijk_1, p.119-120].


1 februari 1782: Het college maakt het decreet van 19 januari bekend dat maskerades op de drie vastendagen weer toestaat. [vds-kronijk_1, p.120].


2 april 1782: In de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal start een gespecialiseerde ploeg rondreizende Italiaanse werklui met een witkalkbeurt. Van der Straelen noteert in zijn "Kronijk van Antwerpen ..." bijzonderheden over tal dan vrijgekomen muurschilderingen. Meteen werd het interieur grondig gereinigd. Zo werd de kerkvloer geschuurd en kwamen diverse altaars, grafschriften, blazoenen en tal van beelden aan de beurt. Een mislukte overschildering van enkele exemplaren met witte lijmverf - "het gene seer lelijk was" - werd weer afgenomen. [vds-kronijk_1, p.120-121].

April 1782: Joden vragen om als Antwerpsche poorters erkend te worden. [prims-gva7-1984, p.556].

1783

tyfus

windmolen: 'De Kroon'

publicatie 'reisgids'

Knechtjeshuis

1783 - Oostenrijks bewind (Jozef II)


1783: Tyfus (gal- of rotkoorts). [stockmans-d&b_III, p.103].


1783: Herbouwing van windmolen 'De Kroon', een standaardmolen opgericht waar het nu Noorderplaats heet vóór 1610. Hij verdween vóór 1830.


1783: Fransman Augustin Pierre Damiens de Gomicourt, na een bezoek in de Zuidelijke Nederlanden, laat zijn reisimpressies verschijnen onder de titel "Le voyageur dans le Pays-Bas autrichiens", Amsterdam-Brussel, 1783. [degroote-XVIII-1952, p.365].

11 juni 1783: Vonnis in de zaak van het Knechtjeshuis op de Paardenmarkt.

17 Maart. Afschaffing van 6 "beschouwende" kloosters. [prims-gva7-1984, p.556].

1784

burgemeesters

bevolking: ca. 51.000

edict op begraafplaatsen


vrijmetselaars


vrije Scheldevaart


gilden en ambachten: enquête

1784 - Oostenrijks bewind (Jozef II)


1784: Jan Augustijn Van Den Cruyce, Jan De Wael, Jacob Della Faille (buiten- en binnenburgemeesters).

Inwoners: ca. 51.000 - intra muros
Inwoners: 50.973 - intra muros (13 wijken = 7 parochies), cijfer naar de telling verordend bij plakkaat van 21 mei [1784]. [blockmans2-XVIII-1952, p.395 e.v.].


22 juni 1784: Het edict op de begraafplaatsen te Antwerpen afgekondigd. [prims-gva7-1984, p.556].
(? 18 augustus 1784: Decreet van keizer Jozef II i.v.m. buitengebruikstelling van begraafplaatsen binnen de stadsmuren. [vdw-1977, p.458].) In 1785 zal het Kielkerkhof worden gewijd.


12 september 1784: Stichting van de Antwerpse vrijmetselaarsloge 'La Parfaite Union' met negentien leden. [degroote-XVIII-1952, p.369].


8 oktober 1784: De keizerlijke brik 'Le Louis' wordt door de Hollanders gekaapt bij Lillo, het schip wilde de vrije vaart op de Schelde verzekeren. - [prims-gva7-1984, p.556]; [scaldis-1956, p.10 <ref. icon>].

14 oktober 1784: Vragenlijst aan de ambachten voorgelegd. [prims-gva7-1984, p.556].xx

1785

burgemeesters

failliet Aziatische Compagnie

veiling bezit Charles de Proli

oorlogsdreiging en vrede

nieuwe begraafplaatsen

1785 - Oostenrijks bewind (Jozef II)


1785: Jan Augustijn Van Den Cruyce en Jacob Della Faille (buiten- en binnenburgemeesters).


10 februari 1785: De Aziatische compagnie sluit haar boeken: failliet. [prims-gva7-1984, p.556].


18, 23, 27 april, 11, 16 juni, 14 november 1785 en 5 juli 1786: Zeven koopdagen waarop de bezittingen van Charles de Proli werden geveild. [deschuyter-XVIII-1952, p.391-392 (met boedelopsomming)].


8 november 1785: Na lange oorlogsbedreiging en troepenbewegingen te Antwerpen, werd vrede gesloten te Fontainebleau. Schelde blijft gesloten. [prims-gva7-1984, p.556].

1785: Na de verordening van Jozef II op de begraafplaatsen binnen de stadsmuren uit 1784 koos het Antwerpse stadsbestuur een zandige vlakte op het Kiel ter vervanging van het Groenkerkhof (Groenplaats). Het nieuwe kerkhof werd gewijd in 1785, de eerste begrafenis had plaats in september 1786, de laatste gebeurde op 30 mei 1936. Ontruiming en overbrengingen sleepten nog aan tot 1948 waarna het Kielkerkhof omgevormd werd tot park. Al in 1911 had de stad het Schoonselhof aangekocht ter vervanging van de te klein wordende Kielse begraafplaats. [wit_30, p.720].

1786

burgemeesters

nieuwe begraafplaatsen


glasramen O.L.V.-kerk

windmolen van Muisbroek


kermis

afschaffing broederschappen

Muntatelier

1786 - Oostenrijks bewind (Jozef II)


1786-1787: Jacob Della Faille en Josef Albrecht Lunden (buiten- en binnenburgemeesters).


1786: Begraafplaats op het actuele Stuivenbergplein. In gevolge van het decreet van keizer Jozef II uit 1784 werd een buitenstedelijke begraafplaats in gebruik genomen ter vervanging van het Groenkerkhof (vandaag Groenplaats) en andere kerkhoven in de binnenstad. Uitbreiding volgde in 1863. Tot in 1875 in gebruik. Tussen 1875 en 1895 volgde een geleidelijke ontruiming en kwam de Kielbegraafplaats in gebruik. [vdw-1977, p.458].


1786: Verwijderen van een reeks glasramen in de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekerk (-kathedraal). O.m. een raam uit 1619, boven het Kolveniersaltaar (Altaar H. Christophorus) in de kruisbeuk, met voorstelling van Onze-Lieve-Vrouw met Kind en een pelgrim. Ook een ander raam met voorstelling van een kruis, engelen, biddende personen en het opschrift 'O crux ave // spes unica" gedragen door engelen. - [graf_gedenk-cathedrale-1856: 173].


29 maart 1786: Toekomstig molenaar Andreas Roosens verkrijgt octrooi een windmolen op de dijk van Muisbroek te bouwen. Op 7 september d.o.v. gaat hij hiervoor een lening aan, kort erop moet de molen gebouwd zijn (zeker vóór eind 1790). Tussen 1786 en 1909 volgden zes molenaars elkaar op, daarna kwam de molen in handen van de Belgische overheid. In 1929 werd Oorderen ingelijfd bij Antwerpen en werd de molen stadseigendom, in 1930 zal de stad de molen laten slopen. (kadaster: sectie C, nr. 286). [ph-oorderen-1991, p.50-53 + plan Popp]; [wit_26, p.626 + ICON: foto F. Hoelen, ca. 1898].


februari 1786: Edicten op vrijmetselaars, kansspelen, kermissen. Eerste algemeene kermis op 30 April. [prims-gva7-1984, p.556].


18 mei 1786: Publicatie van het edict op de afschaffing van broederschappen. [prims-gva7-1984, p.556].

22 november 1786: De Antwerpse Munt wordt bij keizerlijk edict opgeheven. [prims-gva7-1984, p.556].

1787

afschaffing rechtbanken

administratieve herindeling


edict op de ambachten


oproer


diamantnijverheid



openbare straatverlichting



openings- en sluitingsuren
stadspoorten


 

1 januari 1787: Alle oude rechtbanken worden afgeschaft. Het land word in negen kreitsen verdeeld met telkens een intendant, een voorloper van de huidige provinciegouverneur, aan het hoofd. [prims-gva7-1984, p.556]; [acker-antw-1975, p.296].


17 maart 1787: Edict op de ambachten met als doel deze totaal te desorganiseren. [acker-antw-1975, p.296].

- 17 maart 1787: Staatsordonnantie - te Antwerpen afgekondigd op 11 april 1787 - waarbij het verboden werd aan de natiën [naties] roerende of onroerende goederen te verkopen, penningen te lichten, gebouwen 'aan te leggen' [op te richten], processen in te spannen, zonder machtiging van magistraat en regering. Bovendien werden de griffiers, gezworen klerken en andere dergelijke natie-ambten afgeschaft. Deze ordonnantie werd echter weer ingetrokken op 29 mei 1787, waarbij de regering uitdrukkelijk verklaarde dat het verre van haar bedoeling was de ambachten af te schaffen. [prims-turf-1923, p.328].
- 3 april 1787: De intendant voor de Kreits Antwerpen, Van der Dilft, publiceert het plakkaat dat was ingehouden door de magistraat. [prims-gva7-1984, p.556].
- 11 april 1787: publiceert de Wet het plakkaat op de ambachten. [prims-gva7-1984, p.556].
- 30 mei 1787: Het eeuwig edict op de ambachten ingetrokken. [prims-gva7-1984, p.556].


Mei 1787: Eerste oproerigheid. De Souvereine Raad van Brabant verklaart dat de oprichting van de nieuwe rechtbanken in strijd is met de Blijde Inkomst en dat ze daarom gedwongen is de heffing van belastingen te staken. Deze beslissing lokt in Antwerpen een feestroes uit, vier dagen lang werd avondvuurwerk gehouden. [vds-kronijk_2]; [prims-gva7-1984, p.556]; [acker-antw-1975, p.298].


Mei 1787: Diamantnijverheid: In de gebouwen van het voormalige Kartuizerklooster (Sint-Rochusstraat) beginnen de werklieden van Franciscus en Josephus Dargo (Dorgo [sic] 'koopman van juweelen in de Cloosterstraet alhier') een partij diamanten van roosvorm naar briljant te herslijpen voor de Franse koning Lodewijk XVI. Het gebouw wordt door wachten van de Citadel bewaakt. Er draaien 23 molens, de hele operatie duurt negen maand, op 24 februari 1788 kon de schat vertrekken. [vds-kronijk_2, p.89, 197-198]. <zie: 1619, 2001 > (foto links Kerk van het Kartuizerklooster)


2 Juni 1787: Inhaling van de leden der Staten: de patriotten. [prims-gva7-1984, p.556].


15 juni 1787: Wanordelijklieden. Beteugeling. [prims-gva7-1984, p.556].


Juli 1787: Privémilities: Vorming der korpsen van groene ('jagers'), zwarte en rode patriotten (met 'fusieken' gewapende burgerkorpsen). De 'jagers' droegen als vendel 'L'Union fait la force'. [prims-gva7-1984, p.556]; [vds-kronijk_2, p.144, 148, 149, 155, 156 e.a.].


5, 6, 10, 12 en 15 september 1787: Openbare straatverlichting: In de Antwerpse brederaadsvergadering wordt de kwestie van openbare straatverlichting ('reverberes en lanteernen') als gemeenschapsvoorziening besproken. Er valt geen beslissing, men weet geen geschikte belasting op te stellen. Wel leek men een luxetaks voor ogen te hebben, bijv. op 'peerden van plaisir' of wijn.

« 5 Sept. wast breeden raed over de reverbers, om op verscheijde straeten savonds licht te hebben en daer voor eenen gemeijnen last op te stellen; om des te bekostigen te vinden, hetgene men segt jaerlijks te bedraegen 18.000 guldens, dog na verscheijdenen redens daer tegen gestelt te hebben, is afgeslaegen. (p.165) »; « 7 Deser smorgens waren de dekens andermael bij malkander over de reverberes en lanteernen, hebbende het selve niet geconsenteert, alsoo er nog geenen bekwamen middel, sonder de gemeijnte te benadeelen; gevonden word om die bekostinge te vinden; daer zijn verscheijdene voorstellen gedaen, dog niet aengenomen als van een halven 20e op de peerden van plaisir, wijn, etc. (p.166) » [vds-kronijk_2, p.165, 166, 167].


19 september 1787: Openbare straatverlichting: Ordonnantie van stadswege. « 5 Oct. [...]. Vandaeg wird, in 't collegie geresolveert, de ordonnantie van de lanteernen, de dato 19 September 1787 te herdrukken en aen te plakken. » [vds-kronijk_2, p.174].


21 september 1787: In naam van de keizer trekt graaf Murray, bevelhebber van de troepen, de edicten van 1 januari in. De overal ontstane burgercompagnieën (gewapende korpsen; privémilities) worden afgeschaft en vervangen door een Sint-Ivogenootschap (met vnl. recrutering uit hogere burgerij en rechtswezen). [prims-gva7-1984, p.556]; [acker-antw-1975, p.298]; [vds-kronijk_2, p.168-172].

oktober 1787: Hollandsche vluchtelingen. Weerstand tegen de regering. [prims-gva7-1984, p.556].


31 december 1787: publicatie van een aanplakbilet ('advertentie') met openings- en sluitingsuren van de Antwerpse stadspoorten. « van 15 Januarij tot 1 Februarij ..... Openinge 6 uren ..... Sluitinge 5 1/2 uren. [...]. » [vds-kronijk_2, p.189-190].

15 jan - 1 feb: 6 t/m 5 1/2 uur
1 feb - 15 feb: 6 t/m 6 uur
15 feb - 1 mrt: 6 t/m 6 1/2
1 mrt - 15 mrt: 5 1/2 t/m 7
15 mrt - 1 apr: 5 t/m 7
1 apr - 15 apr: 4 1/2 t/m 7 1/2
15 apr - 1 mei: 4 t/m 8
1 mei - 15 mei: 4 t/m 9
15 mei - 1 aug: 3 1/2 t/m 9 1/2
1 aug - 15 aug: 4 t/m 9
15 aug - 1 sep: 4 t/m 8 1/2
1 sep - 15 sep: 4 1/2 t/m 8
15 sep - 1 okt: 5 t/m 7 1/2
1 okt - 15 okt: 5 1/2 t/m 7
15 okt - 1 nov: 5 1/2 t/m 6 1/2
1 nov - 15 nov: 6 t/m 6
15 nov - 1 dec: 6 1/2 t/m 5 1/2

1788

burgemeesters

nieuw stadsbestuur

Blinde terreur

stichting Konstmaetschappye

1788 - Oostenrijks bewind (Jozef II)


1788-1789 : Peeter Frans Van Schorel en Rombout Torfs (buiten- en binnenburgemeesters).


1 mei 1788: Aanstelling van het nieuwe stadsbestuur (magistraat). – "De wet der stadt Antwerpen vernieuwt den eersten mey 1788". Grange : Antwerpen, 1788. - 1 p. - [SBA: E 18497]


4 augustus 1788: [Blinde terreur?] Oostenrijkse militairen beschieten [zonder rechtstreeks aanleiding = versie vds] burgers op de Grote Markt. Tal van doden (21? - 40-tal?) en gekwetsten, waaronder kunstschilder Jacob Beschey (1710-1788). [vds-kronijk_2: 236-238]; [acker-antw-1975: 299-300].

12 november 1788: Stichting van de 'Konstmaetschappye' (Maatschappy tot Nut, Baet en Dienst) in Antwerpen o.l.v. B.P. Ommeganck en H.F. De Cort, de latere 'Koninklijke Vereniging ter Aanmoediging der Schone Kunsten'. De vereniging, o.m. opgericht met het oog op het houden van groepstentoonstellingen voor schilders, is tussen 1794 en 1811 op non-actief. In 1817 wordt ze 'Koninklijke'. De laatste tentoonstelling zal in 1951 plaatsvinden, maar de vereniging blijft bescheiden actief op niveau van mecenaat aan academiestudenten. [persoons-ska-1976: 38, 53]. – Biblio: PRIMS, Floris : "Balthazar Ommeganck en de 'Konstmaetschappij' (1788-1801)", in: "Antwerpiensia 1933 - Zevende reeks", Antwerpen, 1934: 287-293. [prims-asia33: 287-293].

1789

hoge graanprijzen

klimaat: extreme koude

1789 - Oostenrijks bewind (Jozef II)


1789: Graanduurte.

1789: Op 17 december kan men de Schelde voor Antwerpen over het ijs oversteken. De temperatuur zakt tot min twintig.

1790

burgemeesters

29 godshuizen

nieuw stadsbestuur

1790 - Oostenrijks bewind (Jozef II)


1790: Jacob Della Faille en Jacob Borrekens (buiten- en binnenburgemeesters).


1790 (ca.): Antwerpen telt 29 godshuizen waar ongeveer 230 bejaarden geherbergd worden. [wit_15, p.348].

23 maart 1790: Aanstelling van het nieuwe stadsbestuur (magistraat). – "De wet der stadt Antwerpen vernieuwt den
23 meert 1790". Grange : Antwerpen, 1790. - 1 p. - [SBA: E 18497].

1791

burgemeesters

Konstmaetschappye

1791-1792 : Peeter Frans Van Schorel en Rombout Torfs (buiten- en binnenburgemeesters).

1791: Derde 'salon' van de Antwerpse 'Konstmaetschappye' (later: 'Koninklijke Maetschappij ter aenmoediging der Schoone Kunsten'), in het 'Schermershuis'. Een begeleidende catalogus werd op 500 exemplaren gedrukt bij Marcour. – [Niet weergevonden - WS; Vermeld in: PRIMS, Floris : "Balthazar Ommeganck en de 'Konstmaetschappij' (1788-1801)", in: "Antwerpiensia 1933 - Zevende reeks", Antwerpen, 1934: 290-291. [prims-asia33].

1792

eerste Franse bezetting

vrijheidsboom


vrije Scheldevaart

nieuw stadsbestuur

1792 - Oostenrijks bewind (Jozef II) / Franse bezetting


18 november 1792 tot 28 maart 1793: eerste Franse bezetting. (periode van de Republiek: 1792-1799)

Op 19 november 1792 was de Franse soldatenmacht hier aangekomen en werd de Franse vlag op de toren [van de Onze-Lieve-Vrouwekerk] gehesen. De Oostenrijkers waren nog op het kasteel (Citadel). De schansen Liefkenshoek en Lillo waren op 16 en 19 november voor de republiek gewonnen. - [Mertens & Torfs, VI, p.313 e.v.; prims-turf-1923, p.329].


20 november 1792: Planten van een eerste - voorlopige - vrijheidsboom op de Grote Markt, ter gelegenheid van het bezoek van generaal Labourdonnaye, die daags tevoren in Antwerpen was aangekomen. De opvolger zal plechtig geplant worden op zondag 6 januari 1793. [prims-1830_2, p.153].


1792: De Schelde vrij (vrije Scheldevaart, zonder tolheffing).


30 december 1792: Aanstelling van het nieuwe stadsbestuur (magistraat). "De wet der stadt Antwerpen vernieuwt den 30 december 1792". Grange : Antwerpen, 1792. - 1 p. - [SBA: E 18497]

1793

burgemeesters

verkoop gildehuizen

tweede vrijheidsboom

Slag bij Neerwinden

vertrek Fransen

herstel Oostenrijks Regime

1793 - Franse bezetting / Oostenrijks bewind


1793: Karel Van De Werve De Vosselaer, Jan Baptist De Baillet, Jan Frans Van Gameren (buiten- en binnenburgemeesters).


1793: In Antwerpen gevestigd:
- Le Jeune-Du Bois. (Klapdorp). Uit Luik, sinds 1793.
- Le Corbesier-Lebot. (Bloemstraat). Uit Brussel, sinds 1793.
- G. en C. Kreglinger. (Grote Markt). Uit Karlsruhe, sinds 1793. < cfr. 25courrier, p.46, tekstadvertentie >
[prims-1830_1, p.130].


1793: De uit Karlsruhe afkomstige broers Georges en Chrétien Kreglinger, handelaars in koffie, leder en koloniale waren, sinds enkele jaren in Antwerpen gevestigd, verwerven drie oude gildehuizen op de Grote Markt in Antwerpen. [25courrier, p.46, tekstadvertentie]. < zie 1893 > < cfr. prims-1830_1, p.130>


6 januari 1793: Zondag - Planten van de tweede, nu definitieve vrijheidsboom op de Grote Markt in Antwerpen. De boom was opgeeist in Berchem en werd met wortels en al triomfantelijk op een trein van kanonnen, onder statig klokgelui, naar zijn inhuldigingsplaats gevoerd. Verantwoordelijk hiervoor was Verrières en de 'Club-Vonckisten', die met de Fransen meeheulden. Ervoor, op 20 november 1792 was reeds een voorlopig exemplaar geplaatst, in 1795 gaat een derde volgen. [prims-1830_2, p.153].


18 maart 1793: Slag bij Neerwinden. "Geschokt door de onthoofding van de Franse koning Lodewijk XVI en beducht voor de revolutionaire Fransen, sloten Oostenrijk, Engeland, Spanje, Piemont en de Nederlanden een coalitie tegen Frankrijk. De Oostenrijkse legers onder leiding van Veldmaarschalk Prins Josias van Coburg - grootoom van onze eerste vorst Leopold I - versloegen er de Franse legers onder bevel van Generaal Carles, François du Perrier, bijgenaamd Dumouriez. Samen vielen er 6.000 doden. Hierdoor kwamen de Zuidelijke Nederlanden opnieuw onder Oostenrijks bewind."

31 maart 1793: De Fransen verlaten Antwerpen. [prims-1830_2, p.154].


1 april 1793 tot 24 juli 1794: kort herstel van het Oostenrijks regime na de Franse bezetting van 18 november 1792 tot 28 maart 1793.


1 april 1793: Omhakken van de door de Fransen op de Grote Markt geplantte vrijheidsboom. In oktober 1795, opnieuw onder Frans regime, zal een derde exemplaar worden ingehuldigd. [prims-1830_2, p.154].

1794

burgemeesters

overstroming

familie Stier d'Aertselaar-Peeters

'De Mik', Brasschaat

Slag bij Fleurus

tweede Franse bezetting

Opeisingslijst, dwangmalen

1794 - Oostenrijks bewind / Frans bewind


1794: Jan Baptist De Baillet en Jan Frans Van Gameren, buiten- en binnenburgemeesters.

1794: Jan Bernaard De Visser, President.

1794: Jan Baptist De Haan, burgemeester.


1794: In Antwerpen gevestigd: S. Le Brasseur, uit Hoegaarden. [prims-1830_1, p.130].


Januari 1794: Een plots ingetreden hevige dooi laat de beide Schijns overstromen, Dambrugge komt onder water te staan.


Eind juni 1794: Vertrek uit Antwerpen van de tot de elite behorende familie H.J. Stier d'Aertselaer-Peeters (Venusstraat) en aanverwanten met bestemming Amsterdam, waar ze kort erop inschepen voor de Verenigde Staten. De emigranten vluchten bewust met een groot deel van hun bezittingen (o.m. een belangrijke schilderijencollectie van de familie Peeters) in het licht van een nakende Franse inval. Al eind mei, begin juni had H.J. Stier hiervoor financiële maatregelen getroffen. In 1803, na de consolidatie van het bewind onder Napoleon, zijn allen reeds weergekeerd, met uitzondering van de in juni 1799 met de Amerikaan George Calvert (1768-1838) gehuwde dochter van H.J. Stier, Rosalie Eugénie Stier (1778-1821). Politicus en planter George Calvert was een nazaat van de vijfde Lord Baltimore - stichter van de Marylandkolonie. Rosalie kreeg het in 1801 gebouwde landhuis 'Riversdale' nabij Bladensburg van haar vader ten geschenke [actueel gelegen in 'Town of Riverdale', Maryland]. Ze ontginnen er een tabaksplantage met negerslaven als werkkrachten. Een bewaard gebleven correspondentie met verwanten in Europa maakt van Rosalie Calvert een interessante getuige.
Henri Joseph Stier (1743-1821), aan Rubens verwant, geadeld in 1816, huwde in 1767 met Marie Louise Peeters (1748-1804) - dochter van Jan Gillis Peeters, Heer van Aartselaar, Cleydael [Kleidaal] en Buerstede. Hij zal zich na zijn weerkomst terugtrekken op zijn Brasschaats buitengoed 'De Mik', waar hij overlijdt. Het avontuur in de Nieuwe Wereld zorgt ervoor dat 'de Mik' met tal van vreemde boomsoorten verrijkt wordt, o.m. wordt Amerikaanse eik aangeplant. Anderzijds importeerde H.J. Stier tulpen en hyacinten in Maryland.

• BOUSSE, A. : "Nazaten van Rubens in Amerika of de gevolgen van een overhaaste emigratie", in "Noordgouw", 17, 1(1977): p.1-26. [= bousse-emigratie-1977].
• CALLCOTT, Margaret Law [ed.] : "Mistress of Riversdale: The Plantation Letters of Rosalie Stier Calvert, 1795-1821". Johns Hopkins University Press : Baltimore, 1991.
• "Catalogue de la collection de tableaux des écoles flamande, hollandaise et italienne, délaissés par feu Monsieur H.J. Stier d'Aertselaer, dont la vente se fera à Anvers le lundi 29 juillet 1822, à dix heures du matin, dans la maison du défunt, rue Vénus Son 2 N° 753 ...". Bincken : Anvers, 1822. - 28 p. - [SBA: H 15794:4]; [fac-simile kaft en beginpagina's: bousse-emigratie-1977, p.16] [Schilderijen van o.m. Antoon Van Dyck, Titiaan, Rembrandt, David Teniers, Jan Brueghel, Peter Paul Rubens - veilingen in Antwerpen en Parijs (beide in 1822)].

26 juni 1794 (8 messidor an II): Slag bij Fleurus (tussen Charleroi en Namen (Namur)), belangrijke overwinning van de Fransen (generaal Jean-Baptiste Jourdan) op de Oostenrijkers (prins van Coburg). De Zuidelijke Nederlanden worden nadien door Frankrijk bezet.


24 juli 1794 tot 1 oktober 1795: tweede Franse bezetting, onder Convention en Directoire, na een kort herstel van het Oostenrijks regime (1 april 1793 tot 24 juli 1794).


30 augustus 1794: Opeisingslijst (dwanglijst) waarop 14 Antwerpse molens voorkomen die moeten malen voor de Republiek (leger). Zeven andere molens moeten malen voor "...den dienst van de gemeinde", d.i. de stad, de brouwers, bakkers... [kockelberg-molen-1986, p.30, 31, 32, 33, 36, 46, 47, 52, 58, 60, 61, 65, 66, 67, 70, 72].

1795

aanhechting bij Frankrijk

bevolking: ruim 55.000

burgemeester

klimaat: koude winter

gemeente Hoevenen

afschaffing ambachten

derde Vrijheidsboom

uitdrijving religieuze orden

eerste gemeenteraad

1795 - 1814: aanhechting bij Frankrijk:

- onder Convention en Directoire: van 1 oktober 1795 tot 9 november 1799

- onder Consulaat: 9 november 1799 tot 18 mei 1804

- onder het Franse Keizerrijk: 18 mei 1804 tot 3 mei 1814


1795: Inwoners: + 55.000 - intra muros. Vanaf 1765: uitgesproken stijging (economische bloei, industrialisering) [Acker-Antw-1975, p. 288]


1795: Jan Baptist De Haan, Maire (burgemeester).


1795: De Schelde vriest toe maar van een feeststemming in Antwerpen is geen sprake wegens brandstof- en voedselschaarste.


1795: Hoevenen wordt als zelfstandige gemeente afgesplitst van Ekeren. In 1828 evenwel wordt deze splitsing ongedaan gemaakt, pas in 1865 zal Hoevenen opnieuw een aparte gemeente worden. [bres-portret-1973, p.63].


1 oktober 1795: De Oostenrijkse Nederlanden bij Frankrijk ingelijfd. [prims-turf-1923, p.334]


10 november 1795: Afschaffing van de ambachten: « Op 1 oktober 1795 werden de Oostenrijkse Nederlanden bij Frankrijk ingelijfd. In dat land was bij wet van 2-28 maart en 9-17 september 1791 het ambachtswezen ontbonden en te niet gedaan en de ambachtseigendommen verbeurd verklaard.
Op 19 Brumaire an IV (10 november 1795) beslisten de 'représentants du peuple' of 'volks verbeelders' zoals de officiële stukken vertalen, dat ook die afschaffingswet in ons land moest worden ten uitvoer gebracht. » [prims-turf-1923, p.334].


31 oktober 1795: Opnieuw onder Frans regime, wordt met alle mogelijke plechtigheden onder leiding van Dargonne een nieuwe vrijheidsboom op de Grote Markt geplant, reeds het derde exemplaar (na die van 1792 en 1793 ). Deze boom blijft gedurende de hele Franse bezetting bestaan, en is de eerste die in blad geraakt. Reeds voor 1830 verdween hij evenwel. Na de Belgische omwenteling, in de lente van 1831, nemen Belgischgezinden deze boomplantingsaktie weer op. [prims-1830_2, p.153-162].


15 december 1795: Uitdrijving van de religieuze orden van de Geschoeide Karmelieten ('Discalsen', Meistraat) en 'Peter Potsheren' (Grote Pieter Potstraat) door de Franse bezetter.
Citaat: "Donderdag 15 December namiddag zijn S.P. Dargonne, commissaris van d'uijtvoerende magt bij de Municipaliteijt, Deliser, Municipaele Commissaris, en andere, vergeselt met eene soldaetwagt in 't clooster der Eerw. P.P. Carmelieten Discalsen gekomen, alwaer aen de religieuse de weth tot vernietinge voorgelezen wird, den inventaris oversien, en de kerk en toren gesloten en versegelt. Het selve gebeurde ten zelve dage ook in de abdije van St Salvator gemaemt Peter Pots. [...]" [vds-kronijke_5, p.228].


1795: eerste Antwerpse 'gemeenteraad' (Conseil municipal).

1796

Vrije Scheldevaart


kruis op de Meirbrug



5 administratieve wijken

An V = 22 september 1796 - september 1797


1796: vrije doorvaart op de Schelde tot aan de monding.


1796: Het kruis op de Meirbrug wordt door de Franse bezetter vernield.

Foto: Bronzen Christuscorpus vervaardigd door Jan Cauthals in 1635 naar een ouder beeld van R. en J. de Nole, afkomstig van de Meirbrug. Herplaatst op houten kruis in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal aan inkom westportaal onder zuidertoren.


9 januari 1796 (19 Messidor an IV): Besluit van de Centrale Commissie om de stad te onderverdelen in 5 wijken (secties, sections). [vds-kronijk_5, p.129].
1797

sloop Scheldemuur

sloop Bakkerstoren

sloop Visverkoperstoren

straatnaamborden

moord in O.L.V.-kerk

1797: Men begint de zgn. 'stadsmuur' aan de Schelde te slopen. Hierbij verdwenen zowel de Bakkerstoren, tegenover de Boterrui, als de Visverkoperstoren tegenover de Vismarkt. [vdw-1977, p.42, 169]; [torfs-nieuwe_2-1865, p.196]. <zie voor Visverkoperstoren ook: 1340 en 25 april 1797>


1797: Begin van de officiële straatnaamgeving in Antwerpen (met de Franse overheersing). [vdw-1977, p.25, 41].


An V (1796-1797): Een campagne wordt gevoerd om in Antwerpen straatnaamborden op zink aan te brengen. Op

21 februari 1800 (2 ventôse an VIII) waren er 700 klaar om opgehangen te worden. In 1827 wordt overgestapt op borden in email. [schmook-rid-1971, p.58].


25 april 1797: Begin van de sloop van de visverkoperstoren (Vistoren) gebouwd in 1340. De stenen afkomstig van de afbraak zullen dienen om de kaaimuur te egaliseren. [vdw-1977, p.42, 169]; [torfs-nieuwe_2-1865, p.196 (1340 = "naar de getuigenis van Van Boendale")]; [vds-kronijk_6, p.33 (met een uittreksel uit een proces-verbaal van 16 Germinal An 5 [5 april 1797] opgesteld na advies van de architecten Rochez en Jan Blom omtrent vermeend instortingsgevaar - een valse verklaring volgens Van der Straelen.)]; [vds-kronijk_6, p.42 (25 april 1797, begin van de sloop. Met aanduiding van de ligging en een beschrijving van de toren.)]; [vds-kronijk_6, p.67 (openbare verkoop sloopmateriaal afkomstig van toren). < zie 1340 >


1797: In de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekerk wordt officier municipal François Roché door onbekenden met een hamerslag vermoord. [vds-kronijk_6, p.95]; [clijmans-pub-1944, p.23]. Begrafenis: [vds-kronijk_6, p.100]. Voorgenomen maar ongerealiseerd gedenkteken op de Groenplaats (toenmalige "place de l'égalité"): [clijmans-pub-1944, p.23-26].

1798

Willem Jacob Herreyns

redding kunstwerken

afschaffing bisdom

ontstaan 'Bestuur van de
Burgerlijke Godshuizen'

postwagendienst

verkoop geestelijke goederen

Minderbroedersklooster kazerne

censuur

militaire dienstplicht

1798: Kunstschilder Willem Jacob Herreyns (Guillaume Herreyns) (Antw., 10 juni 1743 - Antw., 28 augustus 1827) wordt directeur van de Antwerpse Academie, dit tot 1827. Herreyns maakte zich o.m. verdienstelijk met het in veiligheid brengen van een deel kunstwerken uit kerken en kloosters (schilderijen, sculpturen) die in deze periode door de bezettende Fransen openbaar worden verkocht. Hij reserveerde ze voor het kunstonderwijs aan de École Centrale. <zie: 8 november 1798, hieronder> <zie ook: 5 december 1815 >


1798: Afschaffing van het bisdom Antwerpen.


1798: Ontstaan van het 'Bestuur van de Burgerlijke Godshuizen', een centralisatie van alle weldadigheidsinstellingen (bejaarden-, zieken- en armenzorg) door de Franse bezetter. – Traditioneel werd in het Ancien Régime op de feestdag van de H. Barbara, 4 december, het bestuur van dergelijke instellingen herkozen. In 1798 is het de eerste maal dat de 'aalmoezeniers' voor armenzorg niet meer werden aangesteld. [vds-kronijk_6: 314-315].


1798 (ca.): Jan-Baptist van Gend richt samen met zijn schoonbroer Pieter Joseph Loos een postwagendienst tussen Antwerpen en Brussel op.


15 oktober 1798: 87ste verkoopdag van geestelijke goederen doorgaand in Antwerpen. Onverkocht gebleven eigendommen zullen op 29 november (en later) opnieuw worden aangeboden. [vds-kronijk_6: 272, 313]; [vds-kronijk_7: 63].


20 oktober 1798: 88ste verkoopdag van geestelijke goederen doorgaand in Antwerpen. Onverkocht gebleven eigendommen zullen op 4 december (90ste verkoopdag) opnieuw worden aangeboden. [vds-kronijk_6: 276, 316].


25 oktober 1798: De in Antwerpen te houden 89ste verkoop van geestelijke goederen gaat niet door. Het oplopende volgnummer zal op 29 november opnieuw worden gebruikt. [vds-kronijk_6: 313].


8 november 1798 e.v. (18 Brumaire an VII e.v.): Openbare verkoop van de inboedel van de Onze-Lieve-Vrouwekerk (kathedraal) in Antwerpen. Preekstoel, Altaren, sculpturen, schilderijen, ... worden afgebroken en komen in particulier bezit of gaan bij de afbraak verloren. Enkele werken worden voorbehouden voor de École Centrale. Sommige beelden van belangrijke kunstenaars worden verbrijzeld. [vds-kronijk_6: 293-297]; [hoefnagels-lof-1853: XLI-XLIV (Bijlagen) Met letterlijke weergave van akte, ondertekend op laatste veilingdag: 27 Brumaire an VII (17 november 1798)].


14 november 1798: Openbare verkoop van de inboedel van de Sint-Joriskerk in Antwerpen. [vds-kronijk_6: 301-302].


22 november 1798: De totdusver ongeschonden gebleven kerk van het Antwerpse Minderbroedersklooster (Mutsaardstraat, Blindestraat) wordt voor kazernering van Franse troepen gebruikt. Het interieur wordt hiervoor vernield. [vds-kronijk_6: 306].


29 november 1798: De 89ste verkoop van geestelijke goederen (gebouwen, gronden), gaat door in Antwerpen. Dezelfde dag werden de onverkochte goederen van de 87ste verkoopdag (15 oktober 1798) opnieuw aangeboden, uitgezonderd de Sint-Julianuskapel van de Hoogstraat. [vds-kronijk_6: 313]. – De op 15 oktober 1798 niet verkocht geraakte kapel van het godshuis van Zeven Weeën in de Mutsaardstraat blijft nu ook onverkocht. Pas in 1799 wisselt ze van eigenaar (18 mei 1799, 123ste verkoop van geestelijke goederen). [vds-kronijk_7: 63].


4 december 1798: (90ste verkoopdag). [vds-kronijk_6: 316].


9 december 1798: (91ste verkoopdag). [vds-kronijk_6: 319].


13 december 1798: De drukpers van J.H. Van Soest, uitgever van de 'Antwerpsche Gazette' in de Kammenstraat, wordt verzegeld. Haast alle andere binnenlandse of buitenlandse kranten kenden reeds eerder in Antwerpen een verschijningsverbod of werden niet meer verspreid. [vds-kronijk_6: 321].


14 december 1798: (92ste verkoopdag). [vds-kronijk_6: 324].


19 december 1798: 93ste verkoopdag van geestelijke goederen in Antwerpen. O.m. de Sint-Julianuskapel (Hoogstraat, Antwerpen) en de kapel van het Sint-Martinusgodshuis (Schoytestraat, Antwerpen) worden geveild. Ook de pastorijen van Mortsel, Vremde, Borsbeek, Wilrijk en Hoboken, het klooster van de Engelse Theresianen in Hoogstraten en 18 huizen van het begijnhof in Lier komen onder de hamer. [vds-kronijk_6: 326].


21 december 1798 tot 28 januari 1799 (1 nivôse tot 9 pluvôse an VII): Openbare verkoop van hakhout ('schaarhout'), bomen, dreven en bossen in de regio Antwerpen en de Noorderkempen. [vds-kronijk_6: 329-331].


24 december 1798: (94ste verkoopdag). [vds-kronijk_6: 333].


29 december 1798: (95ste verkoopdag). [vds-kronijk_6: 336]. - Zie hoger, 19 december 1798.


29 december 1798: De onder de verplichte militaire dienstplicht ('Conscriptie') vallende jongeren dienen zicht te melden om 8 uur 's morgends in het tot kazerne omgevormde vml. minderbroedersklooster (Mutsaardstraat, Antwerpen). [vds-kronijk_6: 335]. – Op 31 december controleert de Franse overheid de feestvierende jeugd; zij die ervan verdacht worden zich aan de Conscriptie te hebben onttrokken worden aangehouden. Dit gebeurde o.m. bij de 'Vlaamse Comedie' bij het verlaten van de voorstelling. (Voorstelling in het lokaal van de vml. Sodaliteit van de jezuïeten; actueel een deel van de Antwerpse Stadsbibliotheek, Hendrik Conscienceplein). [vds-kronijk_6: 336].

1799

Groenkerkhof marktplaats

memorie Louis XVI

huwelijk Simon Pierre Dargonne

stemrecht

'Feest der Jeugd'

klimaat: strenge winter

sloop kerken

verkoop inboedel stadhuis

overlijden Jacobus Vander Sanden

Napoleontische periode

openbare boekenverkoop

1799 - Directoire / Napoleontische periode (Consulaat)


1799: In Antwerpen gevestigd: Van de Vin-Maus, Zilversmidstraat. Uit Tienen, sinds 1799. [prims-1830_1, p.131].


1799: Sloop van de muren rond het Groenkerkhof. Het kerkhof zal verdwijnen en aangelegd worden als een met drie rijen lindebomen omgeven open marktplein (de huidige Groenplaats). [wit_10, p.234]; [zie ook: prims-asia48, p.280-288 ("De onteigening van het Groenkerkhof")].


21 januari 1799: Zoals eerdere jaren gebeurde, verplicht de Franse bezetter de herdenking van de executie van de koning Louis XVI te vieren als een feestdag. Niemand mag werken of handel drijven en men dient de (Franse) driekleur uit te hangen. [vds-kronijk_7: 20].


10 maart 1799 (zondag): Huwelijk van Simon Pierre Dargonne (49, ° Dieppe), 'commissaire de la république' bij de municipale raad, met citoyenne Adrienne Cérisier (42, ° Maubeuge) in de Tempel der Wet (alsdan tijdelijk in de Huidevettersstraat). De Sint-Katelijnevest, waar de bruid een winkel hield, werd 'avenue des Cérisiers'. [prims-addeh-1951, p.574 + ill. (afb.185, p.573, huwelijksaankondiging; afb.186, p.577, portret Dargonne, schets van M. van Bree voor zijn schilderij 'ontvangst van de Eerste Consul')]; [vds-kronijk_7: 45].

Simon-Pierre Dargonne (Dieppe 1749 - Sint-Joost-ten-Node 1839)
Een in Antwerpen gevestigd dansmeester die een balletschool hield. Vervulde de functie van commissaris van het 'directoire exécutif de la municipalité' en had hiervoor een compagnie soldaten ter beschikking. Hij was de man die met revolutionair fanatisme de Franse klooster- en kerkenopruimingswoede doordreef, of hielp doordrijven. Huwde op zijn vijftigste de jeugdige Cérisier. [naar: George Van Cauwenbergh, 'Gids voor oud Antwerpen', Antwerpen, 1985, p. 354].


20 maart 1799: Men viert in Antwerpen het door de Fransen nieuw ingevoerde feest ter ere van de souvereiniteit van het volk. [vds-kronijk_7: 48].


21 maart 1799: Net als het jaar voordien beginnen in de vml. Minderbroederskerk (Mutsaardstraat, Antwerpen) de 'primaire vergaederingen ofte volkskeuzen'. In principe hadden 932 personen uit het kanton stemrecht om afgevaardigden te verkiezen. In de praktijk daagden zij niet op, die de eed van trouw aan de Franse republiek en de constitutie van het jaar III niet wilden afleggen; men diende ook de eed van haat aan het koningschap te zweren. Na oneningheid zet een deel van de kiezers de vergaderingen op Paasdag 24 maart verder in de Huidevetterskapel, in de Huidevettersstraat. [vds-kronijk_7: 48, 49]. Op 9 april werden dan de 'electorale en communaele' vergaderingen gehouden, deze gingen door in de Schilderskamer op de beurs en in de Huidevetterskapel, voor de afgescheurde groep. [vds-kronijk_7: 53].


22 maart 1799: Met Goede Vrijdag werd naar jaarlijkse gewoonte in de H. Kruisomgang de Calvarie op het kerkhof aan Sint-Joriskerk bezocht door de gelovigen. In 1799 werd deze devotie baldadig verstoord door gendarmen van de marine, waarvan ook stadsgenoten deel uitmaakten, en die gehuisvest waren in de nabijgelegen 'Papenschool' of 'Pastoorsschool'. [vds-kronijk_7: 49].


30 maart 1799: In de 'Tempel der Wet' worden bij de viering van het 'Feest van de jeugd' de prijzen voor teken- en bouwkunst uitgereikt door het stadsbestuur (Municipallité). Daags nadien werden de tekeningen op de Schilderskamer van de beurs voor het publiek tentoongesteld. [vds-kronijk_7: 49].


Eind maart tot 5 april 1799: Uitzonderlijk koud weer met noordoostenwind. Door de strenge vorst liepen jonge gewassen en dierenvoeder schade op. De boterprijs steeg sterk. [vds-kronijk_7: 49-50].


April 1799, juli 1799: Sint-Catharinakerk (Begijnhof): Sloop van met schalies gedekte spitse toren: 5 april 1799. Enkele dagen ervoor interieur uitgebroken. [vds-kronijk_7: 50-51]. Gebouw enkele dagen voor 22 juli ingestort bij het uitbreken van de pilaren. [vds-kronijk_7: 79].


24 augustus 1799: Kerk van de Onze-Lieve-Vrouwebroeders, Meir. Sloop van de in 1674 opgetrokken toren: « Ten zelfden dage is den toren der kerke van de P.P. Lieve Vrouwe Broeders afgeworpen en in die verwoeste kerke nedergevallen. Dezen toren was gemekt ten jaere 1674 met het belfort en 4 nieuwe hergote klokken. » [vds-kronijk_7: 86].


21, 24 september 1799: Verkoop bij opbod van de stadhuisinboedel om achterstallige ambtenarenlonen te kunnen uitbetalen. Tal van waardevolle kunstwerken gaan onder de hamer. Sloop van de Stadhuiskapel. - [zie: prims-asia35, p.248-255 ("De plundering van het stadhuis")]; [vds-kronijk_7: 86, 95-96, 101-104].


23 september 1799: Overlijden van Jacobus Vander Sanden (Turnhout, 15 oktober 1726) in het Sint-Elisabethhospitaal (gasthuis). Deze vrijgezel was o.m. secretaris van de Antwerpse Academie en is vooral bekend als auteur van het in handschrift gebleven "Oud-Konsttooneel van Antwerpen..." (SAA, PK 171-173). [vds-kronijk_7: 97-100].


9 november 1799 tot 18 mei 1804: Opheffing van het Directoire. Napoleontische periode, Consulaat. (Hierna: onder het Franse Keizerrijk: 18 mei 1804 tot 3 mei 1814).

Wet van 10 november 1799 = 19 brumaire an VIII, in Antwerpen afgekondigd op 14 november 1799. [vds-kronijk_7, p.125-126, 135 ev.].

15 november 1799: In het vml. Discalsenklooster op de Oudevaartplaats [Theaterplein, Antwerpen] - op dat moment in gebruik als 'École Centrale', wordt een openbare boekenverkoop gehouden. Het betreft een grote hoeveelheid van niet door de Franse bezetter weerhouden werken ('uijtscheut'), afkomstig uit bibliotheken van de religieuze instellingen van het departement. [vds-kronijk_7: 127].

1800

bevolking Berchem


prefect: Charles Fortuné, marquis d'Herbouville

windmolen 'De Perel'

1800 - Napoleontische periode (Consulaat)


1800: Berchem: ca. 1.500 inwoners. [prims-berchem-1949, p.248].

 

3 maart 1800 tot 1805: Charles Fortuné, marquis d'Herbouville (Parijs, 1758-1829), door Bonaparte benoemd als prefect van het departement van de Twee Neten (beide Neten). [vdw-1977, p.150].


1800: Verdwijnen van windmolen 'De Perel', van het type standaardmolen, opgericht in 1577. In 1795 was hij nog vernieuwd. Vandaag te situeren aan de Rijnkaa

 

Kroniek Antwerpen > 1701-1800

  Website beheerd door QuickerSite