10 augustus 1601: Eerstesteenlegging van het Fort Sint-Laureis op de oever van de Schelde. De Spanjaarden bouwden dit fort na de inpalming van de in Antwerpen voor anker liggende Spaanse vloot door de Watergeuzen bij de verrassingsaanval met de Zwarte Galei (nacht van 29 op 30 november 1600 ). (10 aug. = feestdag H. Laurentius), (actueel: Sint-Laureiskaai). [thys-1893, p.156-157].

24 mei 1605: Op bevel van Spinola wordt voor de stad Antwerpen een schipbrug over de Schelde gelegd. Ingenieur Abraham Melyn klaar deze klus op drie dagen. [laar-bib-1927, p.113]; [TORFS, Lodewijk : "Nieuwe geschiedenis van Antwerpen. 1". J.E. Buschmann : Antwerpen, 1862, p.267].

1606: Aanplanting van de eerste rij bomen van wat vandaag het Koning Albertpark heet (Warande).

1607 (1608?): Eerste publicatie in Antwerpen van de zgn. 'Emblemata Horatiana', een vaak heruitgegeven (en gekopieerde) embleembundel van de Nederlandse schilder en graveur Otto van Veen (1556-1629). Gedichten van vnl. de Latijnse dichter Horatius voorzag hij van allegorische gravures waarbij onderschriften in verschillende talen het zinnebeeld (moraliserend) verklaarden.
Literatuur: SABBE, Maurits : "De 'Emblemata Horatiana' van Otto van Veen". Erasmus : Gent, 1935. - (Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde, 1935: 245-263) - [SBA: A 85972].

1608: Hendrik van Halmale († 1614), burgemeester (ook in 1591, 1598 en 1609). [Guicc-idyll-1987, n282]

Januari 1608: IJsvermaak op de toegevroren Schelde. Op 10 januari trekken de Sinjoren met duizenden de Schelde over. In de late namiddag drijft een schol af met daarop 500 man. Dankzij de schippers kan iedereen worden gered.

Literatuur: ARENTS, P. : "Antwerpen in dicht en lied - IV", nr. 200, in: "Antwerpen", derde jaargang, nr. 4, december 1957, p.174.

1608: Cornelis Van der Geest (Antw. 10 juni 1575 [of 1577] - Antw. 10 maart 1638), koopman en belangrijk kunstverzamelaar, wordt verkozen als hoofddeken van het hoofdambacht der meerseniers. Beroemd is het schilderij de 'Constcamer' van Willem Van Haecht, een syntheseschilderij waarop gans zijn collectie schilderijen en beeldhouwwerken op afgebeeld staat. Van der Geest was ook Rubens' opdrachtgever voor het schilderen van de 'Kruisoprichting' (1609-1610) voor Sint-Walburgiskerk (nu in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal). Antoon Van Dyck portretteerde hem.

19 oktober 1608: Dood van Maria Pypelinckx, Rubens' moeder. De schilder keerde ijlings uit Italië naar Antwerpen terug naar aanleiding van het bericht dat zijn moeder dodelijk ziek was, bij zijn aankomst is ze reeds overleden. Hij heett het vaste voornemen naar Italië terug te gaan, maar wordt door een aantal praktische beslommeringen weerhouden. Rubens vestigt zich in de Kloosterstraat, in een huis naast de Sint-Michielsabdij.
Literatuur: 'Rubens en de Kloosterstraat': prims-asia27, p.215-219.

1609: Hendrik van Halmale († 1614), burgemeester (ook in 1591, 1598 en 1608). [Guicc-idyll-1987, n282]

1609: Spinola laat nabij de Begijnenpoort een verbetering aan de vesting aanbrengen.

1609: Huwelijk van P.P. Rubens (Siegen, Dl., 1577 - Antwerpen, 1640) met Isabella Brant (Antwerpen, 1591-1626), oudste dochter van de stadssecretaris Jan Brant. In 1630 zal de schilder hertrouwen met Helena Fourment (Antwerpen, 1614 - Brussel, 1673).

1609-1610: Rubens schildert het triptiek met de 'Kruisoprichting' voor de nu verdwenen Sint-Walburgiskerk. (In 1816 werd het werk aan de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal toegewezen [grieten-olv-1996, p.398-399]). Hij gaat op vraag van Balthasar Moretus boektitels en illustraties ontwerpen voor het Plantijnse huis: een bezigheid die hij zijn leven lang zal verder zetten, naar eigen zeggen bij voorkeur op zondag, omdat hij dit niet als echt werken beschouwde. <zie: 1608 >

Illustratie: Rubens' Kruisoprichting op het hoofdaltaar van de Sint-Walburgiskerk - Detail uit schilderij met interieur van deze kerk uit 1661 van Antoon Gheringh (Duitsland, ? – Antwerpen, 1668). (Bewaarplaats: Sint-Pauluskerk, Antwerpen). [sirjacobs-gids-1999: 78, 167]. - <Zie ook 1861> (foto links)

1609-1621: Twaalfjarig Bestand. - [The Twelve Years Truce].

1610: In Brussel wordt 'Antverpiae Antiquitates', een geschiedkundig werk over Antwerpen van Jan Baptist Gramaye (Grammaye), gepubliceerd.

GRAMAYE, Joannes Baptista : "Antverpiae antiquitates, et opidorum, municiporum, pagorum, dominiorum, quae sub ea". Joannes Mommartius : Bruxellae, 1610. - 181 p., ill. - [SBA: K 44148].

1610: Het paneel 'Scaldis en Antverpia' van kunstschilder Abraham Janssens (Antwerpen, 1575 - 25 januari 1632) wordt in de pronkzaal ('Statiekamer' later 'Statenkamer') van het Antwerpse stadhuis opgehangen. Het werk is nu te bezichtigen in het Antwerpse Museum voor Schone Kunsten (paneel, 174 x 308 cm, KMSKA inv. 212). - [scaldis-1956, p.79].

1610: bisschoppensynode in Antwerpen.

1612: 53.918 inwoners in Antwerpen (telling). [antw_16de-1975, p.99]; [bin-ontwik-1990, p. 108].
Inwoners: 54.000 (aangroei tijdens de rust van het Twaalfjarig Bestand - hervatting nijverheid) [acker-antw-1975, p.258]

24 oktober 1613: Door het stadsbestuur worden de meerplaatsen voor turfschepen bepaald en een richtlijn voor de vrachtvoerders met karren uitgevaardigd:

« Men gebied dat de turfschippers zullen met hun schepen gaan liggen in de ruien en plaatsen daartoe van oud geordonneerd en hier onder genoemd, te weten: eerst aan den steger tegenover de Boterrui twee schepen, een op St. Jansbrug aan den steger tegenover den 'Gever', een aan den steger bij de Camperpoortbrugge, een aan de 'Wilde Zee', twee in de Minderbroedersrui tegenover de Keizerstraat, een aan Falconsrui tegenover het kruis aldaar, een aan den Leguit, twee aan de Bijlkensbrugge en twee aan de Burchtgracht, — ordonneerende voorts aan de wagenlieden die den turf voeren dat zij geladen zijnde, van stonden aan zullen moeten voort rijden om de straten niet te bekommeren; en zullen hunne ledige wagens bij nacht omtrent de straten niet mogen laten staan. Alles op pene van 3 gdn., met opdracht aan den kaaimeester hierop streng toezicht te houden. » [SAA: Archief Turfdragers, B. 353 f° 41; prims-turf-1923, p.182].

1613: Vroege vermelding van het microtoponiem 'Blauwhandserui': "Van een schip in de Blauwhandsche rui..." (ambachtsrekening, 3 november 1613). [SAA: Archief Turfdragers, B. 358 (f° 2); prims-turf-1923, p.184]. Deze datering komt vóór de door Vande Weghe (1977 - E-TXT) op p. 495 gesignaleerde oudste vermelding (anno 1645). Vroeger een waterweg is dit nu een straat (Verversrui) van Vingerlingstraat tot Falconplein.

1614: Beslissing om de te grote Antwerpse parochie van Onze-Lieve-Vrouw op te splitsen in Onze-Lieve-Vrouw-Noord en Onze-Lieve-Vrouw-Zuid. De scheiding werd getrokken langs de Korte en Lange Nieuwstraat. De noordelijke parochie liep tot aan de Paardenmarkt. De zuidelijke tot aan de Oudaan. Die opdeling duurde tot aan de Franse Tijd. Onder Napoleon werd er opnieuw één parochie van gemaakt.

1615: Begin van de bouw aan de barokkerk van de jezuïeten op het actuele Hendrik Concienceplein, naar het ontwerp van hun rector François Aguillon en broeder Peter Huyssens. Klaar in 1621, werd de kerk toegewijd aan de toen nog niet heiligverklaarde Ignatius van Loyola, stichter van de orde, met als echte patroonheilige Onze-Lieve-Vrouw. Bij een brand in 1718 zwaar beschadigd. In 1980 gebeurde een restauratie waarbij met marmerimitatie getracht werd het oorspronkelijk interieur van vóór de brand terug te benaderen. Sinds 1803 [1779?, zie wit_14, p.334] als Sint-Carolus Borromeuskerk gekend. <zie: 1621>

1615: Bezoek van de aartshertogen Albert (Albrecht) en Isabella in Antwerpen.

1616: Bouw van de kerk van de annunciaden (arch.: Wenzel Coeberger) aan de Lange Winkelstraat. Later werd op aandringen van Willem I deze kerk als protestantse tempel ingericht voor de vele vreemdelingen uit Duitsland. [acker-antw-1975: 358-359].

1616: Frans Hals (Antwerpen, 1589 – Haarlem [Nl.], 1666) op bezoek in zijn geboortestad Antwerpen. [New Grolier Multimedia Enc., Rel.6, v. 6.02 (1993)].

1617: De Engelse orgelspeler, virginalist en componist John Bull, (ca. 1562 – 12 of 13 maart 1628), wordt aangesteld als organist van de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekerk (kathedraal). Hij zal deze functie bekleden tot zijn dood. [New Grolier Multimedia Enc., Rel.6, v. 6.02 (1993)].

1618-1619: Erge pestepidemie. [stockmans-d&b_III, p.103].

1619: Karthuizermonniken uit Vucht (nabij 's-Hertogenbosch, Nederland) zoeken zich in Antwerpen te vestigen. Ze verblijven aanvankelijk in het refugiehuis Sint-Catharina op de hoek van Begijnenstraat en Sint-Rochusstraat. Gedurende de zeventiende eeuw zullen ze in verschillende fasen een kloostercomplex uitbouwen in de Sint-Rochusstraat, hiervoor kopen ze twee raamhoven aan in 1624. (Inwijding van een kleine kapel 1626, Grote pandgang en cellen 1634-1639, kleine pandgang met zuilengalerij en collectieve ruimten 1660-1664 en éénbeukige kapel met halfronde koorabsis en hoofdgevel in volplastische barokstijl 1673-1677). Na 1783 kende het gebouw diverse bestemmingen (kazerne, diamantslijperij (1787), suikerraffinaderij). In 1835 werden de nog bewaarde delen ingericht als klooster voor de zusters kapucinessen, afkomstig van de Schermersstraat, die er tot juni 2001 verbleven (kerk toegewijd aan het H. Kruis). Het complex wisselde dan van eigenaar, het naburig gelegen 'Instituut voor Tropische Geneeskunde' (Nationalestraat, Kronenburgstraat) gaat er bijkomende kantoren en leslokalen in voorzien. In december 2003 werd met de renovatiewerken gestart. Het voorafgaand bouwhistorisch onderzoek van het kapucinessenklooster, Sint-Rochusstraat 43-45, werd uitgevoerd door Robin Engels. [zie: bouwen-3nb-1979: 488-490, 491]. (foto links: vml. kerkgebouw Sint-Rochusstraat, 1673-1677)

1620: Balthazar Moretus laat grote herstellingswerken en nieuwbouwwerken uitvoeren aan het huis van zijn grootvader, Christoffel Plantin, door deze bewoond vanaf 1576. Zo werd de twee verdieping hoge open gaanderij aan de binnenplaats gebouwd om de achtergevels van de huizen van de Heilige Geeststraat te verbergen. De balken en vloeren van het grootste deel van het huis werden vernieuwd en tal van marmeren schoorsteenmantels geplaatst. In 1637 wordt de gaanderij aan de zuid- en westkant uitgebreid en volgen verdere aanbouwingen. [mpm-cat-1927, p.XXIII, XXIV].

5 en 6 februari 1620: Inhuldiging het Antwerpse pandjeshuis de zgn. 'Berg van Barmhartigheid' in de Venusstraat. Het gebouw werd opgetrokken naar het ontwerp van Wenzel Coeberger, die ook de plannen voor andere zulke pandjeshuizen tekende, o.m. dit van Gent. Door een speling van het lot herbergen zowel de Antwerpse als de Gentse 'Berg' vandaag het Stadsarchief. De gebouwen waren voor hun tijd uitzonderlijk goed beveiligd tegen diefstal en de interne organisatie was bijzonder uitgekiend.
Literatuur: Paul Soetaert: 'Consumptief krediet te Antwerpen (14de-18de eeuw)'. In: "Gemeentekrediet van België", 31e jaarg., nr. 122, okt. 1977, pp.255-274.

Februari 1621: Op 10 februari ligt de Schelde dicht. 's Anderendaags gaan de mensen erover en begint men tenten op te richten waar men bier, wijn, koeken, appelen, noten, limoenen, appelsienen, worsten, haring en tabak verkoopt. Het ijs is vijf voet dik.

Literatuur: ARENTS, P. : "Antwerpen in dicht en lied - IV", nr. 218, in: "Antwerpen", derde jaargang, nr. 4, december 1957, p.176.

1621-1639: Schipbrug over de Schelde. [laar-bib-1927, p.113]. - Biblio: schipbruggen

1621: Inhuldiging aan het 'Jezuïetenplein' van de sinds 1615 door de jezuïeten gebouwde kerk toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw en hun ordestichter Ignatius van Loyola. (actueel 'Sint-Carolus Borromeuskerk' aan het Hendrik Concienceplein). Bij een brand in 1718 zal het interieur van deze rijk gedecoreerde barokkerk zwaar beschadigd worden. Naast het marmerwerk gingen toen 39 plafondschilderingen naar ontwerp van Rubens verloren (atelierrealisaties met o.m. bijdragen van Antoon Van Dyck). – Zie ook: 1615, 1622, en Rubens 2004. (Foto links: interieur Carolus Borromeuskerk)

9 april 1621: Einde van het Twaalfjarig Bestand. Op 9 april hervatten de vijandelijkheden tussen Spanje en de Verenigde Provincies (het protestantse Noorden).

15 juli 1621: In Brussel overlijdt aartshertog Albert (Albrecht), zijn echtgenote Isabella wordt de nieuwe landvoogd. [Albert van Oostenrijk (Neustadt, 15 november 1559 – Brussel, 13 juli 1621)].

1622: Rubens ontsnapt aan een moordpoging door een jaloerse collega kunstenaar gepleegd. Graveur Lucas Vorsterman vond dat de meester teveel eer en aandacht kreeg. Aartshertogin Isabella vroeg om extra bescherming voor de schilder. [wit_5, p.117 + ICON: ets, portret Vorsterman door A. Van Dyck].

1622: Canonisatie van Ignatius van Loyola and Franciscus Xaverius. - [Ignatius of Loyola; Francis Xavier]

1623-1625: Erge pestepidemie. [stockmans-d&b_III, p.103].

15 april 1624: Inhuldiging van de 'Koninklijke poort' aan de Vlasmarkt (Maaigat) ter ere van Filips IV van Spanje. In 1881, met de plannen van het rechttrekken van de Scheldekaden, wordt beslist de poort te verplaatsen. In 1883-1884 geschiedt de verhuis naar de Sint-Jansvliet. Daar kent ze evenwel haar rust niet, in 1936 wordt ze heropgebouwd op de Gillisplaats, ze moest wijken voor het toegangsgebouw van de voetgangerstunnel.

De 'Koninklijke poort' (Porte Royale), 'Porta Regia', 'Coninckxpoort', 'Waterpoort', 'Scheldepoort' of 'Scaldispoort' werd in 1624 als een soort triomfboog of ereboog opgericht aan de Schelde ter hoogte van het Maaigat, nabij de Vlasmarkt. Ze werd opgevat als een monumentaal uitgewerkte vervanging van de daar bestaande 'Maaigatpoort'. Peter Paul Rubens zou het ontwerp geleverd hebben (zie ook 1774), de beeldhouwers Hans Van Mildert (1588-1638) en Huibrecht Van den Eynde (1594-1661) stonden in voor de sculpturale uitvoering van dit prestige-vestingbouwwerk. De poort bracht hulde aan koning Philips IV, én alludeerde op de verzuchting van de stad Antwerpen voor de heropening van de Schelde voor het scheepvaartverkeer (cfr. tolvrije Scheldevaart).
In 1883-1884 volgde een verplaatsing - van de inmiddels Van Dijckkaai geheten locatie - naar de gedempte Sint-Jansvliet, dit als gevolg van de heraanleg (rechtmaking) van de Scheldekade. (De verplaatsing van de poort kwam ter sprake in de Gemeenteraad op 6 augustus 1881). De voordien ingebouwde poort werd toen fantasievol aangevuld om nu vrijstaand opgesteld te kunnen worden (n.o.v. ing. Gustaaf Royers?). Bij de ontmanteling werd het Scaldisbeeld als te beschadigd ervaren, het werd herkapt in Bentheimersteen door beeldhouwer Van Ostaeyen (Van Ostayen); andere restauraties gebeurden door beeldhouwer Jan Van Arendonck. De sculptuur aan de walzijde, met klauwende leeuwen als schildhouders, kon bewaard blijven.
Een tweede verhuis was het gevolg van de bouw van de 'kleine tunnel'. Eind 1931 was de demontage aan de Sint-Jansvliet voltooid, zo kon het ventilatie- en toegangsgebouw van de Sint-Annatunnel (voetgangerstunnel) haar plaats innemen. De poort werd heropgericht op de Gillisplaats in 1936.
Bij Ministrieel Besluit van 28 november 1985 werd het bouwwerk een beschermd monument. - (KIK, objectnummer 107400; de foto's nrs. A41395 (voor of in 1882) en M124836 (1977) betreffen het Scaldisbeeld). - [Ville d’Anvers : “Bulletin communal: année 1883 - premier semestre, n_os 1 à 11”. Veuve De Backer : Anvers, 1883 : 65-68]; [venne-lefebvre-1895: 98]; [werken-1964: 264-265, +biblio]; [bouwen-3nb-1979: 574-575, 577 (ill., Linnig, 1847) +biblio]; [beschermd-1990: 25]; [stadsbeelden-2001: 109-111, +biblio].

Opm.: De benaming 'Waterpoort' is in de 20ste eeuw veel gebruikt, hoewel onprecies. Er waren historisch meer 'waterpoorten' modo 'Scheldepoorten'. T.t.z. poorten in de 'Scheldemuur' (een deel van de fortificatie aan de Schelde-oever) die uitgaven op de rivier.
Van noord naar zuid overlopend was er een eerste aan de Werf (Werfpoort), een tweede en derde aan het Bierhoofd (Grote en Kleine Bierpoort) en een vierde, de 'koninklijke' - iets verderop - aan het Maaigat. Verder zuidelijk bestonden er de 'Houtwerfpoort', de 'Scheldekenspoort' en ten slotte de 'Hooipoort'. Slechts de Werfpoort en vnl. de Koninklijke poort waren monumentaal uitgewerkt.
'Koninklijke poort' of 'Scaldispoort' (niet Scheldepoort) zijn dus voor de hier bedoelde poort uit 1624 naar mijn mening accuratere termen. De generieke term 'Scheldepoort' zal in de hier gepresenteerde tekst steeds alsdusdanig gebruikt worden, er kan elke op de Schelde uitgevende poort mee bedoeld zijn. 'Waterpoort' wordt als term verworpen omdat hij niet accuraat is. In feite konden de aan de landzijde opgerichtte poorten (Keizerlijke poort, Kipdorppoort, Rodepoort, e.a.) ook 'waterpoort' heten, omwille van het omgevende vestingwater waarover ze via een brug bereikbaar waren.

1624: Op 5 juni 1624 wordt Rubens in de adelstand verheven. Datzelfde jaar gaat de kunstenaar intens samenwerken met de graveur Paulus Pontius. Op 10 juli 1624 vereert de infante Isabella Rubens met een bezoek aan zijn woonst en atelier. Zij belast Rubens met het ontwerpen van een tapijtenreeks gewijd aan de Triomf van de Eucharistie, bestemd voor het klooster van de Descalzas Reales in Madrid.

13 januari 1625: Jan Brueghel overlijdt in zijn woning, 'Den Bock', in de Arenbergstraat aan cholera. (Fluwelen Brueghel, Bloemenbrueghel), (Brussel, 1568 - Antw., 13 januari 1625). [Zie ook (Rekenkamer, Stadsarchief): SAA: R 1837 Haestige ziekte, 1625. Register in folio, 46 blz., zonder omslag].

1626: Op 20 juni 1626 overlijdt Isabella Brant, Rubens' echtgenote, aan de pest. In september wordt De Hemelvaart van Maria voor het hoogaltaar van de kathedraal eindelijk voltooid. [http://www.antwerpen.be/cultuur/rubenshuis/]

1627: Rubens koopt op 29 mei 1627 het Hof van Ursel in Ekeren en een paar maanden later koopt hij drie huisjes aan de Wapper en drie aan het Hopland, grenzend aan het erf dat hij reeds bezit aan de Wapper. Info Rubenshuis

December 1627: Stormvloed. De sinds 1584 geïnundeerde polders benoorden de Kauwensteinse dijk worden erg gehavend. [guns-1972, p.49].

1628 tot 1664: Philips van Valckenisse (1596-1665), stadssecretaris van Antwerpen. In 1664 volgt zijn zoon Andries hem op.

15 september 1628: Rubens in Madrid.

13 juni 1629: Rubens arriveert in London. Daags nadien ontmoet hij de Engelse koning Karel I. Hij keert pas in Antwerpen terug op 27 mei 1630.

1631: Erge pestepidemie. [stockmans-d&b_III, p.103].

1631: Maria de Medici in Antwerpen ontvangen [acker-antw-1975, p.255].

1632: De Staatsen veroveren de schans 'Santa Cruz' op de Spanjaarden - er volgt een herdoping naar 'Kruisschans' - en slaan bressen in de Kauwensteinse dijk (herstel en versterking onder Farnese in 1591 voltooid). De polders benoorden Antwerpen (Oordam, Oorderen, Wilmarsdonk, Oosterweel) komen, zoals in 1584, weer blank te staan. Deze overstroming geeft via de geul van het 'Groot Gat' het ontstaan aan de kreken en wielen tussen Oorderen en Ekeren (zo, naast andere het Maey Mertensweel en Santvoortweel). [lepage-lillo-1997, p.13]; [prims-asia51, p.45-46]; [guns-1972, p.47].

1632 tot 1722: De polder van Ordam geïnundeerd. In 1722 was de bedijking voltooid. [ph-oorderen-1991, p.18 = Havermans-sprok(1967)].

1632 tot 1651: De polders van Oosterweel en Wilmarsdonk geïnundeerd. In 1651 was de bedijking voltooid. [guns-1972: 50 (diverse bronnen ter staving)].

28 juni 1632: Don Emmanuel de Pimentel de Feria, gouverneur van de Antwerpse Citadel, laat een fort bouwen in de Scheldedijk nabij de kerk van Oosterweel. (fort Piementel). [prims-asia51, p.45].

1 december 1633: Dood van Isabella, landvoogdes, in Brussel.

1635: « In de maend January maakte het een soo felle koude dat men selfs met geladen wagens over de Schelde voor Antwerpen konde passeren.»

17 april 1635: Blijde Intrede van de kardinaal-infant Ferdinand (1609-1641) in Antwerpen. Deze jongere broer van koning Filips IV werd na het overlijden van aartshertogin Isabella (1 december 1633) tot gouverneur van de Nederlanden benoemd.

Literatuur: DARINGS, J.H.: "Feestviering te Antwerpen 1635", in: "De Noordstar", Antwerpen, 2e j. (1841), nr.1, p.193-200. [25ste van de grasmaand 1635; intrede prins-kardinaal Ferdinand van Oostenrijk; Rubens' ontwerp triomfbogen; 26ste: ommegang, Eeckhof, Walvis, Olifant, Neptunus en Tritonen, Parnassusberg, Reus; 27ste: vuurwerk kathedraal].

1636-1640: Erge pestepidemie. [stockmans-d&b_III, p.103].

1636: Het Maagdenhuis, een gotisch gebouw uit 1552, krijgt een Renaissancegevel.

1637: De stad laat een veertiental stenen woningen voor het verblijf van pestlijders bouwen. Omringd door een muur met poort had dit het uitzicht van een hof, vandaar de benaming Pesthof. Mogelijk ging het om de vervanging van eerdere lemen constructies. (Actueel te situeren: Schoolstraat, Spaarstraat, Boerhaavestraat en Lange Stuivenbergstraat). [vdw-1977, p.368].

1637: Balthazar Moretus I had twee jaar eerder, in 1635, het huis 'de Bonte Huyt' gekocht, palend aan de binnenplaats van 'de Gulden Passer' en met voorgevel aan de Hoogstraat. Op een gedeelte van deze nieuw verworven eigendom laat hij nu de in 1620 begonnen overdekte gaanderij voortzetten (aan de westkant van de binnenplaats). Ook de arcade ten zuiden van de binnenplaats, de correctorskamer met verdieping en een verdieping boven de drukkerij worden hetzelfde jaar opgetrokken. Al deze werken waren voltooid in 1639. Ca. 1640 is ook de wingerd op de binnenkoer geplant, waarvan de oorspronkelijke stam nog bestaat (althans nog in 1927). Het buitenaanzicht van het museum Plantin-Moretus zoals wij het vandaag kennen, gaat bepaald worden met de vergroting kant Vrijdagmarkt in Louis XV-XVI stijl uit 1761 n.o.v. Engelbert Baets. [mpm-cat-1927, p.XXIII, XXIV, 65]; [bouwen-3na-1976: 417-423].

1637: Turfwagens en turfkarren mogen vanaf 1637 enkel nog op de Ossenmarkt en in de Rodestraat hun standplaats (verkoopplaats) houden. In 1670 wordt ook de Paardenmarkt toegevoegd, 'te beginnen van aan het Rondhuis aldaar tot aan de balie van de Rode poort'; in 1676 volgt nog uitbreiding van de lijst met het Falconplein en in 1684 wordt ook de IJzerenwaag opgenomen. Deze laatste evenwel enkel voor zij die van de Kronenburgpoort de stad binnenkomen.
[prims-turf-1923, p.224, 228-229, 253, 257, 263].xx

1638: Slag bij Kallo

Biblio:
SABBE, Maurits: 'Een gedicht op den slag te Calloo 1638'. Erasmus: Gent, 1929. 15 p. - Verslagen en Mededelingen der Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde (1929), p. 275-287. [MPM: BM 31593:10]; [SBA: A 66927]; [UA: MAG 103.3.5.24].
SABBE, Maurits: 'Nog eenige gedichten op den slag van Calloo, 1638'. Erasmus: Ledeberg, 1930. 88 p. - Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde (1930), p. 71-88. [SBA: A 66924].

2 maart 1638: Octrooi waarbij landvoogd kardinaal-infant Ferdinand van Oostenrijk (1609-1644) toelating geeft tot de oprichting van de 'Ferdinandusdijk'. Deze binnendijk, lopend van de Schelde tot Merksem, diende én om Antwerpen tegen het water afkomstig van de noordelijker gelegen overstroomde polders te beschermen, én als verweermiddel tegen Hollandse aanvallen. [guns-1972, p.47-48]; [vdw-1977, p.163].

1640 tot 1700: Kleine IJstijd. Vooral koele en natte zomers. [Discussie over de duur van de periode].

1640-1646: Schipbrug over de Schelde. [laar-bib-1927, p.113]. - Biblio: schipbruggen

Inwoners: ca. 54.000 (aantal quasi onveranderd ten opzichte van 1612) - in: [Acker-Antw-1975, p. 258]

30 mei 1640: Overlijden van kunstschilder Pieter Paul Rubens. Hij zal begraven worden in de Antwerpse Sint-Jacobskerk. (foto links bovenaan: grafsteen Rubens)

18 oktober 1640: Antoon Van Dyck terug in Antwerpen.

Iconografie: 'Antverpia, Gallis Anvers, Vernacule Antwerpen'. Plattegrond van Antwerpen in vogelvlucht vanuit het oosten omstreeks de jaren 1640-1646, met schipbrug over de Schelde en inundatie van de noordelijk gelegen poldergronden (zie 1632). De legende van 14 kolommen onderaan somt 72 bouwwerken (bezienswaardigheden) en 156 straatnamen op. – Met de hand ingekleurde kopergravure, uit: "Novum ac magnum theatrum urbium Belgicae regiae ad praesentis temporis faciem expressum a Ionna Blaeu, Amstelodamensi" (Joan Blaeu : "Tooneel der steden van de Verenigde Nederlanden"), Amsterdam, 1649. – 1/15.000, 41,6 × 53,3 cm. – Bewaarplaatsen: Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert I; Amsterdam, Universiteitsbibliotheek. – [tijs-portret-2001: 151 (vermelding)].

publicatie 'Trophées'

overlijden Ferdinand

1641: Stichting van het Sint-Franciscusgodshuis. In 1960 gesloopt. Gelegen aan de zuidzijde van de Ossenmarkt in de (actueel verdwenen) Wellensgang (Wielkesgang). [vdw-1977, p.351].

1641: Publicatie van 'Dantise Ylysse Belgico-Gallicum' van Abraham Golnitzi. De auteur schrijft hierin o.m. over het vermeende priapusbeeldje boven de ingangspoort van het Steen. De fallus zou verdwenen zijn omdat vrouwen hem afschraapten om er poeder tegen steriliteit van te maken. [warmenbol-feit-1987, p.149 (Gil Degueldre : 'Wie heeft Priapus uitgevonden?', p. 145-150)]. - Ook wordt beweerd dat de jezuïeten in 1587 het 'aanstootgevend' lichaamsdeel deden weghakken. (foto links)

1641: In Antwerpen verschijnt het eerste deel van "Trophées" van geschiedschrijver Butkens. [prims-asia36, p.307].

1641: Dood van kardinaal-infant Ferdinand (1609-1641).

1646: In akkoord [?- WS] met de Franse koning ( Lodewijk XIV) en de koningin-moeder (Anna van Oostenrijk, regente voor de jonge koning tot 1661) beramen de Hollanders een aanslag op Antwerpen. Ze komen tot aan het Boerengat, ten noorden van de stad aan de Schelde, maar falen in hun onderneming omdat de gouverneur van de Citadel niet kan omgekocht worden. [prims-berchem-1949, p.170].

1647: Oudste spoor (een afbeelding) van 'Den Seeridder' (De Ridder), een windmolen "op de nieuwe berg tussen Slijkpoort en Kattenberg..." (vermelding in 1663). In 1802 zal hij afbranden. [kockelberg-molen-1986, p.30].

1648: Gregorio del Plano, opperdijkgraaf van Brabant, is buitenburgemeester van Antwerpen in 1648. [prims-asia51, p.48].

1648: Erge pestepidemie. [stockmans-d&b_III, p.103].

1648: De garentwijnders organiseren zich als een zelfstandig ambacht ('Compagnie, Natie en Confrerie'), los van de meerseniers waar ze vroeger onder ressorteerden. Ze kiezen 'Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw' < zie 1536 > als beschermheilige. Ze verzinnebeeld het sneeuwwitte product dat ze vervaardigen en dat o.m. voor de kantnijverheid van onmisbaar belang was. Hun jaarfeest vieren ze op 5 augustus. 
Omwille van de protectionistische politiek van de overheid maken ze zich in 1699 noodgedwongen onafhankelijk van buitenlandse blekerijen (Haarlem e.a.) en gaan in Borgerhout een eigen blekerij opzetten. – Zie: TRUYENS, L. : "De koninklijke 'bleyckerye' van Borgerhout", in: "Bijdragen tot de geschiedenis ...", derde reeks, 3(1951): 226-239. (foto links: Kerk Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw te Borgerhout)

30 januari 1648: Ondertekening van het ontwerpverdrag van de Vrede van Munster, hiermee komt een einde aan de Tachtigjarige oorlog en wordt de Republiek als onafhankelijke staat erkend. De beëdiging volgt op 15 mei. Met de Vrede van Munster volgt de bevestiging van een bestaande toestand: zo blijven o.m. Fort Liefkenshoek en Lillo in de handen van de Staatsen, de forten mogen ook niet geslecht worden. Dit betekent een officiële sluiting van de Schelde voor zeescheepvaartverkeer naar Antwerpen. (Verdrag van Munster - Westfaalse Vrede). [lepage-lillo-1997, p.13]. - [Treaty of Wesphalia].

8 april 1649 tot 1651: Bouw van de Wilmarsdonksedijk en hierbij in het verlengde de Ekersedijk. [prims-asia50, kaart na p.112, teksten p.110 ev.]; [prims-asia51, p. 48, (7 t/m 82)].

17e eeuw (tweede helft): De huik - een soort overgeslagen vrouwenmantel - begint uit het stadsbeeld in de Nederlanden te verdwijnen.

« The huik disappeared as an item of clothing in urban society in the second half of the 17th century, due to changes in fashion. » DECEULAER, Harald : "Entrepreneurs in the Guilds: Ready To Wear Clothing and Subcontracting in late 16th and early 17th century Antwerp".

1650: Op een plan uit 1650 komt reeds de benaming 'Bogaertstraet' voor de Boomgaardstraat voor, de weg is veel ouder. Prims oppert de gedachte dat deze kronkelende grensweg tussen Berchem en Antwerpen het tracé van een oude waterloop, de 'Pridenbeke', volgt. [prims-asia31: 254]. <Voor Pridenbeke, zie ook: 21 september 1310 >

1651: Het polderland van Oosterweel en Wilmarsdonk, overstroomd in 1632 blijkt terug drooggelegd. « De polderlanden van Austruweel ende Wilmersdonck sijnde gheinundeert geweest van 1632 tot den jaere 1651 » [uit: "Corte Deductie nopende het gepasseerde omtrent de Polders van Austruweel, Lilloo ende Oorderen 't sedert den Jaere 1585", geciteerd in: guns-1972: 50].

1654: Eerste gebruik van brandspuiten voor brandbestrijding in Antwerpen. [stockmans-d&b_III, p.101].

1654: Christina van Zweden is vier maanden te gast in Antwerpen. Ze verblijft met haar gevolg én kunstcollectie in de Lange Nieuwstraat (thans 'Dames van het Christelijk Onderwijs', voormalige herenwoning du Bois-de Vroylande; actueel nr. 94, eertijds 3e S., nr. 98)
Literatuur: BURENSTAM, "La reine Christine de Suède à Anvers et Bruxelles. 1654-1655". Vromant : Bruxelles, 1891. - 167 p. [laar-bio-1927, p.280, #1309].

1657: Instelling van de 'dijkagie' van 'Austruweel cum annexis': inbegrepen zijn hiermee de landen onder Antwerpen (Steenborgerweerd), Merksem, Ekeren, Wilmarsdonk en Deurne. [prims-asia50, p.58].

1657-1668: Erge pestepidemie. [stockmans-d&b_III, p.103].

1657: Birgittijnenmonniken vestigen zich in Hoboken. Hun klooster bevond zich waar vandaag Kapelstraat en Grote Baan kruisen, tot 1784, wanneer keizer Jozef II een groot aantal 'onnuttige' kloosters afschaft, zullen ze daar verblijven. In de Kloosterkerk van deze contemplatieve orde werd o.m. de Antwerpse schepen en rechtsgeleerde Antoon Anselmo (1589-1668) begraven. [wit_14, p.338-339].

27 september 1659: Stichting van de parochie Sint-Laurentius (Sint-Laureis), extra-muros, ten zuiden van de de stad Antwerpen, om de bevolkingsaangroei buiten de wallen op te vangen. Als afsplitsing van de parochie Sint-Joris bedient ze het Leikwartier, Kiel, Beerschot en Haringrode [Harincrode]. In 1660 wordt begonnen met een eerste kerkgebouw. [acker-antw-1975, p.265].

1660: Bescheiden aanvang van de eerste Sint-Laurentiuskerk (Sint-Laureiskerk), gelegen op de scheiding van de Sint-Jorislei (nu: Oudekerkstraat) en Markgravelei. Een jaar nadien wordt ze ten dele in gebruik genomen. In 1814, tijdens het beleg van Antwerpen door de geallieerde legers, zal de opvolger van dit kerkgebouw door de militairen platgebrand worden. In 1825 wordt een nieuwe Sint-Laureiskerk op een andere plaats, verder de Markgravelei in, gebouwd. Architect Pierre Bourla diende rekening te houden met de gelijknamige lunet en haar schootsveld. [AvA-1975, p.206-207]. (foto links: Pastorij Sint-Laurentius naar ontwerp van Bourla)

9 juli 1660: Overlijden van kunstschilder Jacobus Bierman, hij wordt begraven in de kruisbeuk van de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekerk (-kathedraal). « Hier leet begraven // den eersamen JACOBUS BIERMAN Constschilder // sterft den 9. July 1660. // ende synen sone JOANNES BIERMANS // sterft den 19. Mey 1668. // Bidt voor de sielen. » - [graf_gedenk-cathedrale-1856: 159].xx

1661: Opening van 't Schouwburgh van de Oude Voetboog', een voorganger van de huidige opera- of theaterhuizen. De zaal bevond zich in het 'Spaansche Pant' achter het gildenhuis op de Grote Markt (vgl. Spanjepandsteeg) en werd uitgebaat door de Aalmoezeniers die instonden voor de armenzorg. In 1695 volgde een opknapbeurt en vergroting, maar toch wordt de zaal in 1709 verlaten voor het nu grotendeels voor de tapijthandel in onbruik geraakte Tapissierspand. - (Zie voor dit laatste gebouw: 1549 en 1550).

1661: Publicatie, in Brussel bij Guilliam Scheybels, van Michael Florent Van Langren's "Bewys van de alderbequaemste en profytelykste inventie, om de overtreffelyke en vermaerde koop-stad van Antwerpen te verlossen van de pestige en ongesonde locht, komende uyt de vuyle verrotte en stinkende ruyen". Het werk is opgedragen aan de magistraat "En uyt goeder herten opgedraegen en toegeeygent aen de ... borge-meesters, schepenen, en raed van de selve stad ...". Twee jaar nadien verschijnt hierbij een "By-voegsel ofte verklaeringe ... 1663". Eind 18e eeuw volgt een herdruk met hetzelfde adres en dezelfde datum, inclusief het bijvoegsel.

Michel-Florent Van Langren († 1675), "cosmographus en mathematicus van syne koninglyke majesteyt", stelde voor om een techniek te gebruiken die naderhand opgeld zou maken: het zgn. 'schuren' of 'spoelen' van de ruien (voormalige watersingels verworden tot open stadsriolen) door selectief openen van sluizen en spuien. Bij laag water diende men de aanvoer van vers water vanuit de Herentalse vaart te beletten en het vuile ruiwater in de Schelde te laten wegvloeien. Bij heropening van de verse waterstroom zouden alle bodemresten weggeschuurd worden. Hierna konden de Scheldespuien gesloten worden om het ruiennet met vers water te vullen. Om het dwingende vervuilingsprobleem van de ruien op te lossen koos de stadsoverheid evenwel voor een andere oplossing, het overwelven van de ruien, een dure aangelegenheid die niet voltooid kon worden. Uiteindelijk zou Van Langren's systeem dan toch toegepast worden. [zie: poulussen-milieu-1987, p.52-53].

1661: Overwelving van de Minderbroedersrui. [wit_14, p.335].

1663: De Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen wordt met een koninklijk octrooi van Philips IV ingesteld, de oprichting gebeurde mede onder impuls van kunstschilder David Teniers II, de Jonge. In 1664 worden lokalen op de bovenverdieping van de Beurs aan de Twaalfmaandenstraat ingehuldigd en beginnen de eerste lessen. Pas in 1811 wordt verhuisd naar de Mutsaardstraat, in 1817 verkrijgt de instelling de eretitel 'Koninklijke', vandaar de verkorting KASKA. - [thys-straten-1893, p.212; thys-rues-1873, p.185]; [kaska-1964, p.6, 20, 42]. - E-txt (uit: Prims, Geschiedenis van Antwerpen).
Opm.: De Pauselijke Academie te Rome dateert van 1588, de Academie van Parijs werd opgericht in 1649.

1664 tot 1700: Andries van Valckenisse (1630-1701) volgt zijn vader Philips als stadssecretaris op. In 1700 zal Andries Melchior van Kessel de functie overnemen [correctie van '1664-1703' (A. van Valckenisse) en dubbelnaam met verkeerde datering voor Van Kessel (cfr. Génard: A.A.: I, 1864, p.105-119), zie: prims-asia36, p.302].

18 oktober 1664 (feestdag van de heilige Lucas): Inhuldiging van de zalen van de Academie in de Beurs, op de verdieping langs de oostzijde. David Teniers de Jonge had geijverd voor haar oprichting, en deze was in 1663 met een koninklijk octrooi van Philips IV ingesteld. Pas in 1811 wordt het Beurgebouw verlaten voor de lokalen van het vroegere minderbroedersklooster aan de Mutsaardstraat (en Blindestraat, Venusstraat). [thys-straten-1893, p.212; thys-rues-1873, p.185]; [wit_5, p.113-114]; [kaska-1964, (p.7)].
Literatuur: (PERSOONS, Guido en LOOCK, VAN, Guido :) '1663/1963 - 1863/1963: Geschiedenis en uitstraling van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen'. Tentoonstellingscatalogus. S.l, s.a [Antwerpen, 1964] = [kaska-1964].

1667: Schipbrug over de Schelde. [laar-bib-1927, p.113]. - Biblio: schipbruggen

1667: 'Zaagmolen Den Uyl' aan de Steendijk (vandaag Kattendijksluis), een windmolen van het paltrokmolentype, wordt gebouwd. In 1770 volgen twee andere zaagmolens als buren. De drie molens zullen tussen 1853 en 1856 verdwijnen volgens Holemans, Kockelberg houdt het op 1868 voor Den Uyl. [Den Uyl: Perceelnummer E134]. [Holemans-1986]; [kockelberg-molen-1986, p.22-28].

1667: Pompzuil met beeld van Teun de Eierboer op de Eiermarkt. Bij de verbreding van de straat in 1937 verdwenen. Nadien werd een replica heropgesteld in de noordgevel van het warenhuis 'Grand Bazar'. [vdw-1977, p.161].xx

1668: Schipbrug over de Schelde. [laar-bib-1927, p.113]. - Biblio: schipbruggen

1668: Oprichting van de 'Volmolen', een volwindmolen onder de Ferdinandusdijk (vandaag Mosselstraat). Deze achtkantige bovenkruier was in 1830 reeds verdwenen.

1668: Publicatie van de 'beruchte' "Jurisprudentia heroica" van J.B. Christyn, over heraldische rechten en adelijke genealogie (geslachtslijsten, schoutenreeksen,...). In 1672 zal het nog meer beruchte boekje "Septem Tribus" verschijnen. [prims-asia36, p.299].

CHRISTYN, J.B., "Senatus populique Antverpiensis Nobilitas sive septem tribus patricia Antverpienses", 1696.

19 mei 1668: Overlijden van kunstschilder Johannes Biermans, zoon van Jacobus Bierman (overleden in 1660). Beiden werden onder dezelfde grafsteen bijgezet in de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekerk (-kathedraal). - [graf_gedenk-cathedrale-1856: 159]. - Zie KIK M197113.

13 augustus 1668 (e.v.): In Antwerpen worden kunstwerken uit het nalatenschap van aalmoezenier Pierre Stevens geveild « feu SR. Pierre Stevens, En son vivant Aumônier de la Ville d'Anvers » (titelpagina catalogus). Een schilderij uit deze verzameling door Lucas van Valckenborch (landschap met dorpsfeest) bevindt zich vandaag in het Hermitage (inv. 396). Het catalogusnummer 21, "La Ville d'Anvers avec deux Singes" van "Breugel le vieil", is waarschijnlijk het schilderijtje dat Pieter (I) Brueghel (ca. 1525-1569) in 1562 maakte, het jaar dat hij Antwerpen verliet om zich in Brussel te vestigen. De twee geketende aapjes, geschilderd voor een panoramisch zicht op Antwerpen, kunnen misschien wel symbolisch opgevat worden (tijdsomstandigheden: godsdiensttroebelen). (nu: Berlijn, Staatliche Museen zu Berlin-Preussischer Kulturbesitz, Gemäldegalerie; Olieverf, 20 x 23 cm). – Zie: Getty Provenance Index Databases: Sale Catalog B-A1; Lugt nr. 4.- (Opm WS, 2004-07-20: deze specifieke catalogus was - tijdelijk? - niet opvraagbaar; eerder wél). (foto links)
De collectie Stevens bevatte elf werken van Pieter (I) Brueghel, verder tien werken van de haast onbekende Antwerpse schilder Jan Van Wechelen (geboren ca. 1530 - sterfdatum onbekend, actief in 1557). Een schilder die - zonder een epigoon te zijn - met Brueghel verwant is qua stijl en onderwerpen (bijv. 'Boerendans'), maar vormelijk al 'moderner' aandoet (lager perspectiefstandpunt bij landschappen). Belangrijk is dat hij bij religieuze werken eerder reformatorische themata behandelde (maatschappij-kritisch aspect). Ook hierin is hij wel met Brueghel verwant. (Als 'Jean van Wechelen' in deze catalogus; ook bekend als Hans van Wechelen). [a_schilderschool-1992: 182-183]; [KIK: KM4040].

1670: Schelde toegevroren. Van nieuwjaar tot 15 maart kan men over de Schelde lopen. Op de dichtgevroren Schelde staan kramen opgesteld met allerlei volksspelen [Gravure Gaspar Bouttats, 1670, in: Culturele Geschiedenis van Vlaanderen III, Deurne 1983 - p. 20].

27 december 1672: Oprichting van het 'Broederschap van de Veertiendaagse Berechting' (XIV-daagse Berechting) in de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouweparochie Zuid(kwartier). Om de twee weken vergezelden een groep parochianen (leken) hun koster en parochiepriester bij het thuisbezorgen van het Heilig Sacrament (communie) voor personen die ziek of bedlegerig waren. Processiegewijs trok men door de straten met licht (flambeeuwen) ter opluistering van het onder een baldakijn gedragen Heilig Sacrament. In het licht van de contrareformatorische godsvruchtherleving, maar misschien evengoed vanuit een aangeprate angst voor 'zondig' sterven (biecht), gaan hierna nog tal van gelijkaardige 'confreries' gesticht worden in alle Antwerpse parochies. In 1673 volgt ook Onze-Lieve-Vrouwe Noord(kwartier) en Sint-Paulus, in 1674 Sint-Joris en Sint-Walburgis. In 1676 Sint-Andries en Sint-Jacobs. De institutie overleft het Ancien Régime. Na een korte periode van afschaffing in de Oostenrijkse periode (Jozef II) of bemoeilijking van activiteiten in de Franse periode (Dargonne), gaan vanaf 1814 in de nieuw ontstane parochies gelijkaardige broederschappen ontstaan: voor Sint-Antonius in 1814, voor Sint-Augustinus in 1816. Nog in 1934 wordt in de nieuwe Sint-Walburgisparochie zo'n broederschap opgericht. Een overkoepelende organisatie of 'Concordaat', opgericht op 12 mei 1755, telde negen broederschappen. Ze waren elk gestructureerd met een 'geestelijk bestuurder' een 'hoofdman' een 'prefect' en 'afgevaardigden'. Zo'n confrerie legde veelal een pralerig 'memorieboek' (genootschapsboek) aan, waarin belangrijke momenten werden gememoriseerd. – Literatuur: PRIMS, Floris : "De Antwerpse broederschappen der XIV-daagse berechting, 1673-1948". Dirix en Van Hoye : Antwerpen, 1948.

• Bewaard in Sint-Pauluskerk, Antwerpen: "Guldenboek van de Broederschap van de 14-daagse Berechting" van Sint-Walburgisparochie - (Handschrift, 1674 tot 1940; boek samengesteld in 1886). – Vervaardigers (calligrafen, illustratoren): Wijnnants, Joannes Baptist; Van Goirle, Joannes; Trippaerts, Petrus; Vander Meeren, Joannes Nicolaus; De Wilde, Joannes Carolus; Casteels, Henri; De Pester, Henricus; Pesijn, Petrus Franciscus; Mertens, Walterus; Cappaerts, Gerardus; Coppens, Henricus; Gillis, Jacobus Joannes; Van Soest, Petrus Joannes; De Winter, Cornelius; Sammels, Guilielmus Thomas; Van Soest, Petrus Joannes; Renaux, Joannes Baptista; Gillis, Ludovicus; Vervecken, Joannes Baptista; Adriaenssens, Jacobus; Overlaet, Antoon; Wante, Ernest – KIK: Objectnummer 71551, afbeeldingen: B106993, B106994, M227442, B106996, M227443, M227444, M227445, M227446, M227447, M227448, M227449, M227450, M227451, M227452
• "Memorieboek van het lofweerdig broederschap De veertiendagsche beregting der parochiale kerk van den heyligen Carolus Borromaeus, opgeregt den XX december M.D.CCC.XIV". - Handschrift, 19de eeuw (1814 e.v.) – (Met: "Inventaris der voorwerpen toebehoorende aan het Broederschap der Berechting" (los dubbelblad)). - [SBA: Cod. 343 [561546]].

1674: Schipbrug over de Schelde. [laar-bib-1927, p.113]. - Biblio: schipbruggen

1675 (ca.): De Parijse kleermaker Jean Gautier vestigt zich in Antwerpen. Bij de Antwerpse elite had hij veel succes met zijn snit naar Parijse mode. [wit_17, p.402].

1678: Schipbrug over de Schelde. [laar-bib-1927, p.113]. - Biblio: schipbruggen

1678: Antwerpen wordt erg getroffen door een pestepidemie. Men sprak van de 'Antwerpse ziekte' omdat ze vrijwel alleen in de Scheldestad voorkwam. Het aantal slachtoffers werd toen op zo'n vijf- à zesduizend geraamd. [vdw-1977, p.368].

1678: Stadsplattegrond van Verbiest.

1679: De Schelde voor Antwerpen vriest dicht van tweede kerstdag tot 23 februari 1680.

26 januari 1682: Een stormvloed doet de dijken van Lillo, Oorderen en Oosterweel doorbreken. Gedeeltelijk worden de polders van Ettenhoven, Muisbroek, Wilmarsdonk en Ekeren ook geteisterd. Nog op de rechter Schelde-oever liep het lager gedeelte van de stad Antwerpen onder water. Zo bereikte het water o.m. de Onze-Lieve-Vrouwekerk (kathedraal) en liet er tal van graven verzakken. Het zal tot de Vrede van Utrecht ( 1713 ) duren vooraleer de Antwerpse noorderpolders de waterellende te boven kunnen komen. - [guns-1972, p. 37-42, 52].

1683: Blikseminslag in de Sint-Lambertuskerk in Ekeren en vernieling van de kerk.

17 december 1683: "Op den 17den Decembris werd gepubliceerd de oorlog tegen Frankrijk door mij" (nota van de Antwerpse stadssecretaris Andries van Valckenisse verwerkt in "Annales Antverpienses manuscript, secr. V.K."; SAA). [prims-asia36, p.302].

26 december 1683: Strenge winter, tot 1 februari 1684.

1684: Strenge winter van 26 december 1683 tot 1 februari 1684. Een verslag hiervan in een anoniem gedicht, 1e vers: "Als door een harden vorst bevrozen lag den Scheld"; geciteerd in: ARENTS, Prosper : "Antwerpen in dicht en lied. V". "Antwerpen", 4e jrg. (1958-2), p.100, nr. 272.
Literatuur: MATHOT, L. : "Sneeuwbeelden te Antwerpen in 1772". In: "Dietsche Stemmen". 1892, 27.

1685: Inhaling van de nieuwe gouverneur Antonio de Agurto te Antwerpen. Een beschrijving van de 'pompa introitus' door de Antwerpse stadssecretaris Andries van Valckenisse is verwerkt in "Annales Antverpienses manuscript, secr. V.K." (SAA). [prims-asia36, p.302].xx

1688: Stadssecretaris Andries Van Valckenisse stelt in handschrift een "Beschrijving van de burcht en het markgraafschap van Antwerpen" op (Kon. Bib. Brussel nr. 10508). Een afschrift hiervan, opgesteld (en aangevuld) in 1809 door J.B. Van der Straelen, werd in het 'Antwerpsch Archievenblad', deel XVIII, gepubliceerd. [prims-asia36, p.300].

1689: Steven Cornelis Janssens van Hujoel († Mechelen, 1712), binnenburgemeester en Jan Baptist Della Faille, buitenburgemeester. Janssens is blijkbaar geen populaire burgemeestersnaam, pas in 2003 zal de naam een tweede maal voorkomen in Antwerpen.
Het KMSKA bezit in haar collectie (inv. 506) een door de Antwerpenaar Peter Ykens geschilderd portret van Janssens dat afkomstig is van het Sint-Lucasgilde. Een burgemeester was immers traditioneel ook hoofdman van het kunstenaarsgilde en de ermee samenhangende rederijkerskamer 'de Olijftak'.
Peter Ykens (Antwerpen, ged. 30 januari 1648 – Antwerpen, 1695) : 'Steven Cornelis Janssens van Hujoel, hoofdman van de Sint-Lucasgilde en de Olijftak' (Olieverf op doek, ovaal, 86 x 70 cm; KIK: B167694).
« Volgens Van der Straelen was van Hujoel slechts een jaar hoofdman van het gilde. Hij werd op 31 maart 1694 benoemd tot raadsheer van de Grote Raad te Mechelen. Hij stierf aldaar in 1712 volgens het grafschrift in het koor van de Sint-Janskerk te Mechelen. » (Van der Straelen, J.B. : "Jaarboek der vermaarde en kunstrijke gilde van Sint-Lucas…" Antwerpen, 1855: 159) [kmska-om-1988: 197].

1690: De Schelde voor Antwerpen vriest dicht.

1695: De schouwburg van de Oude Voetboog in het 'Spaansche Pant' (Spanjepand), geopend in 1661, krijgt een opknapbeurt, ook worden er nieuwe loges aan toegevoegd. Stilaan werd deze 'opera' een aristocratisch trefpunt en verloor de schouwburg zijn Vlaams karakter. In 1709 werd verhuisd naar het Tapissierspand.

1697: Stichting van de 'Fondatie Terninck', een liefdadige opvang- en onderwijsinstelling ten behoeve van weesmeisjes uit de burgerklasse, door de broers Jan Huibrecht en Christiaan Terninck. De eerste is schepen van de stad de ander priester. Het weeshuis was eerst in de Coppenolstraat, nadien 'aan 't Groen Kerkhof' gelegen. In 1703 wordt verhuisd naar de Muntersstraat, toenmalige naam voor de Terninckstraat. (Vande Weghe schrijft 1699, waarschijnlijk ten onrechte.) [vdw-1977, p.464-465].

Zie ook: HAVERMANS, R. : 'De Berghoeve'. In: ph-oorderen-1991, p.54-59; overname uit: 'Historisch-geografische sprokkelingen uit het Antwerpse polderland', typoscript, SAA]

1697: De kerkmeesters van de Onze-Lieve-Vrouwekerk (kathedraal) beslissen dat de kerkvloer, die volledig uit oude zerken bestond, zal worden hersteld. Men maakt een volledige opname van de oude teksten (meer dan 100 folio's) en zal dit door stadssecretaris Andries Van Valckenisse (1630-1701) laten controleren. Hij dient elk blad te handtekenen om de verzekering te hebben dat de teksten nauwkeurig werden opgenomen. [prims-asia36, p.304].

1698: Atlas met kadastrale plattegrionden van de Antwerpse 'stadsbuitenijen' opgesteld door landmeter J.C. Van Lyere. [SAA, PK 116]; [fac-similés met vergelijking: Prims-Dierckx, Antw. 1933].

1699: Inwoners: 65.132 intra-muros, inbegrepen 606 mannelijke en 815 vrouwelijke religieuzen - (telling door wijkmeesters) - (aangroei door vlucht van plattelandsbewoners, omwille van oorlogen, naar veiligere stad ) - in: [acker-antw-1975, p. 270]; [blockmans2-XVIII-1952, p.396 (bron = Prims : "Bijdragen... XV", Antwerpen, 1922, p.788)].

1699: Norbert Schut koopt in naam van het garentwijndersambacht een groot deel van het vervallen domein ('speelhof') van Stertingen (Stertingerveld), de Peertsbeemt en een gedeelte weiland om er een garenblekerij op te richten (cfr. Bleekhofstraat, Borgerhout). Het terrein ligt nabij de Herentalsevaart met zuiver en kalkvrij water. Van hieruit worden tien grachten getrokken als waterbevoorrading voor de activiteiten, de waterafvoer geschiedde langs de (later zo geheten) 'Vuilbeek'. De gebouwen van de blekerij werden ontworpen door Hendrik-Frans Verbruggen (1699 e.v.).
Na een succesvol bestaan van meer dan een eeuw taande het belang van de Borgeroutse blekerij in het begin van de 19de eeuw. De opkomst van chemische bleekmiddelen werd haar fataal, in 1838 wordt de blekerij verkocht en kort erop gedegradeerd tot wasserij voor 'lijfgoed'. In 1914-1915 volgde een verkoop aan de maatschappij 'Industrie du Bâtiment', die de gebouwen liet slopen en straten doorheen het terrein traceerde. [vdw-1977, p.112]. - <zie ook 1648 >

Literatuur: TRUYENS, L. : "De koninklijke 'bleyckerye' van Borgerhout", in: "Bijdragen tot de geschiedenis ...", derde reeks, 3(1951): 226-239.

1699: Mogelijk stichtingsjaar van de 'Fondatie Ternick' (vdw-1977, p.464). Een goed gedocumenteerd en zeer precies auteur als Havermans (ph-oorderen-1991, p.54) schrijft 1697. <zie 1797>

1699: Landmeter J.C. Van Lyere maakt een plan op voor een vaart van Antwerpen naar Oostende. Het kanaalproject - bedoeld om de Scheldevaartbelemmering van de Noordelijken te ontwijken - zal niet uitgevoerd worden. (SAA: Tresorij 1036). [scaldis-1956, p.11].

1700: Antwerpen telt ca. 66.000 inwoners.

1700 tot 1743: Andries Melchior van Kessel, stadssecretaris [correctie van dubbelnaam met verkeerde datering voor Van Kessel (cfr. Génard: A.A.: I, 1864, p.105-119), zie: prims-asia36, p.302]. Van Kessel, die blijkbaar een vertouweling van zijn voorganger, secretaris Andries Van Valckenisse (1630-1701) was, bekwam diens handschrift van de Antwerpse annalen over de jaren 1600-1700. Van Kessel zette het werk verder, verwerkte tevens de oudere kroniek, en betitelde het "Annales Antverpienses manuscript, secr. V.K.", het loopt over de jaren 1693-1743 en bevind zich in het Antwerps Stadsarchief. Floris Prims publiceerde erover in het A.A., 1926, p.34, nrs.7019-7020. [prims-asia36, p.302].